Sentyabrın 20-si Azərbaycanda “Əsrin müqaviləsi”nin 26 illiyidir və eyni zamanda Neftçilər Günü kimi qeyd olunur. 1994-cü ilin sentyabrın 20-də Azərbaycanla beynəlxalq şirkətlər arasında “Əsrin müqaviləsi” imzalanıb. Bu, Bakıda “Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda “Azəri”, “Çıraq” və “Günəşli” yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin birgə işlənməsi və hasil olunan neftin pay şəklində bölüşdürülməsi” haqqında dünyanın iri neft şirkətləri ilə bağlanmış müqavilə idi.   Təxminən 400 səhifə həcmində və 4 dildə tərtib olunmuş müqavilə öz tarixi, siyasi və beynəlxalq əhəmiyyətinə görə “Əsrin müqaviləsi” adını alıb. Müqavilədə 7 ölkənin 11 ən məşhur neft şirkəti iştirak edib. Bununla da, müstəqil dövlətimizin neft strategiyası və doktrinasının əsası qoyulub. Bu qlobal layihə Azərbaycanın suveren dövlət kimi öz təbii sərvətlərinə sahib çıxmaq, milli mənafelərini, iqtisadi və strateji maraqlarını müdafiə etmək əzmini bütün dünyaya göstərdi, dövlət müstəqilliyinin mühüm təminatına çevrildi. Bu müqavilə həm karbohidrogen ehtiyatlarının miqdarına, həm də qoyulan sərmayələrin həcminə görə dünyada bağlanan ən iri sazişlər siyahısına daxildir. Müqavilənin qüvvəyə minməsinin Azərbaycanı dünya arenasında aparıcı mövqeyə çıxarıb, bu müqavilə həm də Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyinin əsasını qoyub. “Şahdəniz” yatağı üzrə müqavilə “Əsrin kontraktı”ndan iki il sonra – 1996-cı ildə imzalanıb. 2017-ci ilin sentyabrın 14-də “Azəri”, “Çıraq” və “Günəşli” yataqlar blokunun işlənməsi üzrə Hasilatın Pay Bölgüsünün düzəliş edilmiş və yenidən tərtib olunmuş saziş imzalanıb.  Sazişi BP, SOCAR, “Chevron”, “Inpex”, “Statoil”, “ExxonMobil”, TPAO, “Itochu” və “ONGC Videsh Ltd.” OVL şirkətlərinin rəhbərləri imzalayıblar. Müqavilə ilə “Əsrin müqaviləsi”nin müddəti 2050-ci ilə qədər uzadılıb. Prezident İlham Əliyev 2019-cu ilin sentyabrın 20-də  Heydər Əliyev Mərkəzində “Əsrin müqaviləsi”nin 25 illiyi və Neftçilər Günü münasibətilə keçirilən mərasimdə deyib ki, “Əsrin kontraktı” ulu öndər Heydər Əliyevin neft strategiyasının tərkib hissəsidir, onun başlanğıcıdır. “Məhz Heydər Əliyevin cəsarəti, müdrikliyi sayəsində Azərbaycan özünü dünyaya təqdim edə bildi. Tarixdə ilk dəfə xarici şirkətlər Xəzər dənizində neft-qaz yataqlarının işlənilməsində iştirak etməyə başlamışlar. “Əsrin kontraktı”nın imzalanması nəticəsində on minlərlə yeni iş yeri yaradılıb. Azərbaycanda minlərlə şirkət bu kontraktın icrasında podratçı kimi fəaliyyət göstərir. Yəni, “Əsrin kontraktı”nın çox böyük faydası var”,-deyə Prezident bildirib. Bu gün Azərbaycan Avropanın enerji xəritəsinin dəyişməsində mühüm rola malikdir. Azərbaycanın liderliyi altında bir çox enerji layihələri gerçəkləşib, Azərbaycan qazının Avropaya çatdırılması üçün əhəmiyyətli addımlar atılıb. 2006-cı ildə Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin tikintisi başa çatdırılıb, 2007-ci ildə Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri istifadəyə verilib. 2012-ci ildə Azərbaycan və Türkiyə arasında TANAP qaz kəməri üzrə saziş imzalanıb. “Şahdəniz” yatağının tam miqyasda işlənilməsi üçün bu hadisənin xüsusi yeri var. 2018-ci ildə TANAP və Cənub Qaz Dəhlizini rəsmi şəkildə açılışı olub.   2019-cu ilin noyabrın 30-da Prezident İlham Əliyev Türkiyənin Ədirnə vilayətinin İpsala qəsəbəsində TANAP qaz kəmərinin Avropa ilə birləşən hissəsinin açılış mərasimidə deyib ki, TANAP Cənub Qaz Dəhlizinin bir hissəsidir. Cənub Qaz Dəhlizi nəhəng infrastruktur layihəsidir, maliyyə dəyəri 38 milyard dollardır və dörd layihədən ibarətdir. “Onlardan üçü - “Şahdəniz” və Cənubi Qafqaz Boru Kəməri istifadəyə verilib, bu gün isə TANAP tam istifadəyə verilir. Dördüncü layihə olan TAP-ın icrası artıq 90 faizi keçib. Əminəm ki, TAP da vaxtında istismara veriləcək. Beləliklə, Avrasiyada ən böyük infrastruktur layihələrindən biri olan Cənub Qaz Dəhlizi vaxtında istismara veriləcək”,-deyə İlham Əliyev bildirib. TAP istifadəyə veriləndən sonra Azərbaycan qazı Avropa ölkələrinə tədarük olunacaq. Neftçilər Günü ilə “Əsrin müqaviləsi”nin eyni vaxtda qeyd olunması təsadüfi deyil. Mərhum Prezident Heydər Əliyevin 2001-ci il 17 avqust tarixli fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasında “Neftçilər günü” peşə bayramı kimi qeyd olunur. Heydər Əliyev Azərbaycanın tarixində, onun iqtisadiyyatının inkişafında, xüsusilə müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsində neft sənayesinin əhəmiyyətini nəzərə alaraq və neftçilərin əməyini yüksək qiymətləndirərək həmin fərmanı imzalayıb.

Prezident İlham Əliyev "Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının təltif edilməsi haqqında" sərəncam imzalayıb. Publika.az xəbər verir ki, sərəncamla Azərbaycan Respublikası ərazilərinin işğaldan azad olunması və ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsi zamanı döyüş əməliyyatlarına yüksək peşəkarlıqla rəhbərlik etmiş, hərbi qulluq vəzifəsini yerinə yetirərkən igidlik və mərdlik nümunəsi göstərmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin aşağıdakı hərbi qulluqçuları təltif ediliblər: “Zəfər” ordeni ilə Həsənov Zakir Əsgər oğlu – general-polkovnik Eyvazov Vilayət Süleyman oğlu – general-polkovnik Quliyev Elçin İsağa oğlu – general-polkovnik Nağıyev Əli Nağı oğlu – general-polkovnik Sultanov Orxan Sedyar oğlu – general-polkovnik Həsənov Ayaz Binyat oğlu – general-leytenant Tahirov Ramiz Firudin oğlu – general-leytenant Vəliyev Kərim Tofiq oğlu – general-leytenant Kərimov Anar Təvəkkül oğlu – general-mayor Məhərrəmov Aqşin Ramiz oğlu – general-mayor Sultanov Ağamir Əzizxan oğlu – general-mayor Tağıyev Rəsul Afiq oğlu – general-mayor Dadaşov Haxverdi Xudaverdi oğlu – polkovnik Həmidov Şükür Nəriman oğlu – polkovnik (ölümündən sonra) Qapaqov Elşən Rafiq oğlu – polkovnik Quliyev Mətin Ramiz oğlu – polkovnik Məmmədov Baxşəli Musa oğlu – polkovnik Məmmədov Samir Adil oğlu – polkovnik Mirzəyev Nəsib Tahir oğlu – polkovnik Nağıyev Məhəmməd Biladon oğlu – polkovnik Pirverdiyev Akif Səməndər oğlu – polkovnik Samidli Babək Mətləb oğlu – polkovnik (ölümündən sonra) Qasımov Azər Əlövsət oğlu – polkovnik-leytenant Rizvanov Anar Tofiq oğlu – polkovnik-leytenant Süleymanov Rəsul Təvəkkül oğlu – polkovnik-leytenant Şıxalıyev Nəsimi Yarməmməd oğlu – polkovnik-leytenant Hacıyev Pərvin Aleksandr oğlu – mayor İbrahimov Sahib Bayram oğlu – mayor Mustafayev Bəxtiyar Əli oğlu – mayor Rəhimov Zaur Şirinbəy oğlu – mayor Babayev Şamil Baloğlan oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Mahmudov Anar Zahid oğlu – kapitan Tağıyev Cavid Aydın oğlu – kapitan “Qarabağ” ordeni ilə Məmmədov Şahin İsgəndər oğlu – general-leytenant Nağıyev Əfqan Vəli oğlu – general-leytenant Osmanov Nizam Ramazan oğlu – general-leytenant Rəhimov Arzu Yusif oğlu – general-leytenant Abdullayev Cavid Mirhəmzə oğlu – general-mayor Bağırov Ramin Sabir oğlu – general-mayor Bərxudarov Mayis Şükür oğlu – general-mayor Eminov Məmməd Şəmil oğlu – general-mayor Həsənov Hikmət Hüseyn oğlu – general-mayor Kazımov Vasif Ramiz oğlu – general-mayor Abdullayev Rafael Kamil oğlu – polkovnik Cəfərov Ceyhun Sədulla oğlu – polkovnik Əlövsədov Həsən Əli oğlu – polkovnik Quliyev Xaliq Qulu oğlu – polkovnik Məmmədov Teymur Davud oğlu – polkovnik Məşədiyev Taleh Vəliyət oğlu – polkovnik Musayev Telman Qurban oğlu – polkovnik Namazov Eldəniz Firuddin oğlu – polkovnik Omarov Barat Bayram oğlu – polkovnik Orucəliyev Mayis Mirzəyar oğlu – polkovnik Pənahov Elşad İslam oğlu – polkovnik Rəhimov Rəşad Manaf oğlu – polkovnik Rüstəmov Zaur Zeynalabdul oğlu – polkovnik Rzayev Gülməmməd Tofiq oğlu – polkovnik Seyfullayev Cəbi Güləhməd oğlu – polkovnik Şıxiyev Həbib Vələddin oğlu – polkovnik Abduləzizov Elnur Abduləziz oğlu – polkovnik-leytenant Abdullayev Vüqar Arif oğlu – polkovnik-leytenant Ağagülov Elşən Etibar oğlu – polkovnik-leytenant Ağcayev Bayram İlyas oğlu – polkovnik-leytenant Aslanov Rəşad Əmirbəy oğlu – polkovnik-leytenant Bağırov Ceyhun Əkbər oğlu – polkovnik-leytenant Bayramov Teyyub Nurəli oğlu – polkovnik-leytenant Bədəlov Firuz Əhməd oğlu – polkovnik-leytenant Əmirov Zamiq Məhəmməd oğlu – polkovnik-leytenant Əsədli Aqil Əlirza oğlu – polkovnik-leytenant Fərmanov Reyhun Arif oğlu – polkovnik-leytenant Haqverdiyev Qulam Fikrət oğlu – polkovnik-leytenant Həziyev Şəmşir Bəxtiyar oğlu – polkovnik-leytenant Hüseynov Elxan Kərim oğlu – polkovnik-leytenant İbrahimov Pərviz Bəhram oğlu – polkovnik-leytenant İsmayılov Samir Əlmusa oğlu – polkovnik-leytenant Qənbərov Mehman Nərman oğlu – polkovnik-leytenant (ölümündən sonra) Quliyev Anar Eldar oğlu – polkovnik-leytenant Quliyev Ümüdvar Əzizalı oğlu – polkovnik-leytenant Məmmədov Ehtiram Eldar oğlu – polkovnik-leytenant Məmmədov Elçin Ziyadxan oğlu – polkovnik-leytenant Məmmədov Elmir Ağamalı oğlu – polkovnik-leytenant Məmmədov Zaur Alxan oğlu – polkovnik-leytenant Mustafayev Babək Salman oğlu – polkovnik-leytenant Müslümov Dəyanət Nuru oğlu – polkovnik-leytenant Rəfiyev Elçin Mirzəxan oğlu – polkovnik-leytenant Rizvanov Həbib Səməd oğlu – polkovnik-leytenant Rüstəmov Teyfur Çərkəz oğlu – polkovnik-leytenant Rüstəmov Zaur Tahir oğlu – polkovnik-leytenant Rzayev Orxan Nüsrət oğlu – polkovnik-leytenant Salahov Vüqar Nizami oğlu – polkovnik-leytenant Səlimov Şamxal Naid oğlu – polkovnik-leytenant Şadmanov Nəsimi Yunis oğlu – polkovnik-leytenant Şəfiyev Famil Mirsahib oğlu – polkovnik-leytenant Şirvanov Mehman Mirəziz oğlu – polkovnik-leytenant (ölümündən sonra) Tağıyev Samir Nəsrəddin oğlu – polkovnik-leytenant Ağayev Rövşən Eldar oğlu – mayor Axundov Emil Aqil oğlu – mayor Atakişiyev Rəşad Nazim oğlu – mayor Babayev Mahir Tahir oğlu – mayor Balıev Hüseynağa Salman oğlu – mayor (ölümündən sonra) Bilalov Amil Adil oğlu – mayor Cəfərov Azad Asif oğlu – mayor Daşdəmirov Nail Təmraz oğlu – mayor Eminov Elimdar Həsən oğlu – mayor Əliyev Kəramət İbrahim oğlu – mayor Əliyev Pərviz Həmzə oğlu – mayor Əliyev Ramin Rizvan oğlu – mayor Əliyev Rəvan Musa oğlu – mayor Fərəcov Cavid Yaşar oğlu – mayor Fərəcov Əliheydər İsrafil oğlu – mayor Hacıyev Ramid Nəriman oğlu – mayor (ölümündən sonra) Həsənov Əlişan Şakir oğlu – mayor Həsənov Hümmət Fərrux oğlu – mayor Hüseynov Rəhim Qədir oğlu – mayor (ölümündən sonra) Kərimov Taleh Adil oğlu – mayor (ölümündən sonra) Qənbərov İdris Dərya oğlu – mayor Qəribov Sahib Xanlar oğlu – mayor  Qlinçev Anar Mirzəli oğlu – mayor Qurbanov Səfər Qurban oğlu – mayor Mehdiyev Rüstəm Süleyman oğlu – mayor Məlikov Vüqar Telman oğlu – mayor Məmmədov Elşən Tağı oğlu – mayor Mikayılov Azər Əmrah oğlu – mayor (ölümündən sonra) Muxtarov Ələsgər Faiq oğlu – mayor Paşayev Elsevər Vaqif oğlu – mayor (ölümündən sonra) Səfərov Elgün Elmar oğlu – mayor Süleymanlı Elçin Səlimxan oğlu – mayor Şükürov Mahmud Sabir oğlu – mayor Zeynalov Rauf Çingiz oğlu – mayor Ağayev Şamxal Elşad oğlu – kapitan Aslanov Elmin Məhərrəm oğlu – kapitan Babayev Xaliq Əli oğlu – kapitan Baxşəliyev Nizami Füzuli oğlu – kapitan Gülüyev Zaur Rusxət oğlu – kapitan Hacımuradov Səbrulla Hacımurad oğlu – kapitan Həsənov Vüsal Oktay oğlu – kapitan Hüseynov Elşən Əli oğlu – kapitan Hüseynov Ülvü Möhsün oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Hüseynzadə Həmidağa Bağı oğlu – kapitan (ölümündən sonra) İbadov Tahir Allahverdi oğlu – kapitan İbrahimov Abdal Rafiq oğlu – kapitan Qurbanov Elman Xanlar oğlu – kapitan Məmmədov Ceyhun İslam oğlu – kapitan Məmmədov Əsgər Zaman oğlu – kapitan Məmmədov Nurlan Qabil oğlu – kapitan Rəşidli Tamerlan Elçin oğlu – kapitan Rüstəmzadə Qalib Firdovsi oğlu – kapitan Rzabəyli Eltürk Əli oğlu – kapitan Şikarov Nəcəf Şikar oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Şirinov Kamil Əliş oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Tağıyev Elçin Ağaqulu oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Vəliyev Rəşad Elşən oğlu – kapitan Həşimov Fərrux Mirzəmməd oğlu – kapitan-leytenant (ölümündən sonra) Abbasbəyli Həmid Cavanşir oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Abbaslı Arif Firuz oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Abbaslı Cəlal Cəlil oğlu – baş leytenant Abbaslı Cəsarət Ədalət oğlu – baş leytenant Abbasov Eldar Adil oğlu – baş leytenant Abdullayev İbrahim Habil oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Abdullayev Ramazan Səfəralı oğlu – baş leytenant Ağayev Süleyman Əhəd oğlu – baş leytenant Aslanov Ülvü Tahir oğlu – baş leytenant Əhmədzadə Natiq Nadir oğlu – baş leytenant Ələkbərov Əlisahib Selman oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Əliyev Faiq Fəyyaz oğlu – baş leytenant Əsgərzadə Bəkir Zakir oğlu – baş leytenant Feyzullayev Polad Taryel oğlu – baş leytenant Həsənov Vüsal Vüqar oğlu – baş leytenant Hüseynov Nəbi Hacıbala oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Kazımov Kamran Qurbanəli oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Quliyev Tural Adil oğlu – baş leytenant Qüdrətli Elçin Yaşar oğlu – baş leytenant Lətifov Lətif Nazim oğlu – baş leytenant Mustafayev Rauf Əzizağa oğlu – baş leytenant Nəcəfov Cəmil Nəcəf oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Rzazadə Həsən Vüqar oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Salmanov Həmzə Telman oğlu – baş leytenant Zeynalov Elnur Elsevər oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Bayramov Emil Mürsəl oğlu – leytenant Bədəlov Fərəc Simran oğlu – leytenant Eyvazov Elvin Pərviz oğlu – leytenant Əsədov Emil Balaqardaş oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Hüseynov Qarakişi Arif oğlu – leytenant Qaraşov Məhəmməd İlham oğlu – leytenant Qədirov Məhəmməd Valeh oğlu – leytenant Mehdiyev Rəşad Faxrəddin oğlu – leytenant Məmmədov Əhməd Qüdrət oğlu – leytenant Mövlamov Sabir Rasim oğlu – leytenant Rəsulov Samir Elxan oğlu – leytenant Səmirov Baloğlan Nəriman oğlu – leytenant Şirinov Pünhan Niyaz oğlu – leytenant Cabbarov Yusif Yunsur oğlu – baş gizir Cavadov Natiq Şahin oğlu – baş gizir Fərəcov Famil Yavər oğlu – baş gizir Yusifov Mehman Musa oğlu – baş gizir (ölümündən sonra) Mehdizadə Mərdan Əhməd oğlu – baş miçman (ölümündən sonra) Budaqov Rufiz Şirzad oğlu – gizir (ölümündən sonra) Cavadlı Nemət Cavid oğlu – gizir (ölümündən sonra) Ələsgərli Zaur Mübariz oğlu – gizir (ölümündən sonra) Əliyev Tural Səfər oğlu – gizir Əmənov Məhəmməd İltizam oğlu – gizir (ölümündən sonra) Əsgərov Asəf İlqar oğlu – gizir (ölümündən sonra) Həsənov Mustafa Elşad oğlu – gizir Hüseynov Azər Fəxrəddin oğlu – gizir İbrahimov Əlmuxtar Gülağa oğlu – gizir Qarayev Əfsər Hafis oğlu – gizir Qasımov Nuran Sabir oğlu – gizir Quliyev Nəbi Tələt oğlu – gizir Quliyev Şəhriyar Nəsib oğlu – gizir (ölümündən sonra) Mirzəyev Zəka Kamal oğlu – gizir Nağıyev Anar Sahib oğlu – gizir (ölümündən sonra) Rəşidov Tural Fazil oğlu – gizir (ölümündən sonra) Sadıqlı İbrahim Şahin oğlu – gizir (ölümündən sonra) Zeynalov Xalid İltifat oğlu – gizir Məmmədov Vüsal Qüdrət oğlu – miçman (ölümündən sonra) Nəcəfov Fuad Taleh oğlu – miçman (ölümündən sonra) Rəcəbov Ruslan Rəcəb oğlu – miçman (ölümündən sonra) Səfərov Elvin Ramiz oğlu – miçman (ölümündən sonra) Abdullayev Elcan Elçin oğlu – kiçik gizir Cavadov Yelmar Elgiz oğlu – kiçik gizir Dəmirov Siyahim Əlizamin oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) Əzizli Əziz Sabir oğlu – kiçik gizir Xanzadə Elnur Yusif oğlu – kiçik gizir Qardaşxanov İbrahim Səmid oğlu – kiçik gizir Qasımov Mirağa Hafiz oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) Quliyev Pərviz Aydəmir oğlu – kiçik gizir Quluzadə Orxan Elxan oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) Mənəfov Şahmar Vidadi oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) Mikayılov Nazim Namik oğlu – kiçik gizir Musayev Ramil Aydın oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) Şıxəliyev Mehti Yalçın oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) Abdullayev Tural Şakir oğlu – baş çavuş (ölümündən sonra) Allahyarov Vüsal Şakir oğlu – baş çavuş (ölümündən sonra) Hüseynli Ələddin Zahid oğlu – çavuş Cabbarov Elnur Şahmurad oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Məhərrəmov Əkbər Səyyaf oğlu – əsgər Mənaflı Dursun Marif oğlu – əsgər.

Azərbaycanın erməni işğalından azad olunmuş torpaqlarına ictimaiyyət nümayəndələrinin, jurnalistlərin səfərləri davam edir. Erməni vandallarının törətdikləri əməllərin ölkə ictimaiyyətinə, eləcə də dünyaya bəyan edilməsi baxımından bu səfərlər mühüm əhəmiyyət daşıyır. Dünya həqiqətləri görməli, işğalçını tanımalı və ona öz layiq olduğu qiyməti verməlidir. Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin təşkilatçılığı ilə 16 avqust 2021-ci il tarixində Ağdama 70-dən artıq QHT nümayəndəsinin səfəri də bu məqsədə xidmət edirdi. Respublika Təhsil Şurasını sədr Samir Mehdizadə və təşkilatın katibi olaraq mən təmsil edirdim. Səfərdə iştirak etməyim işğalçıların əməllərini əyani şəkildə görməyimə və bu yazını qələmə almağıma rəvac verdi. Elə bilirəm ki, bu yazı ilə Ağdamın mövcud durumu haqqında oxucularımda məlumatların genişlənməsinə öz töhfəmi bəxş edə biləcəyəm. Həyatımın ən gözəl səfəri kimi xatirəmə yazılan bu səfərdə iştirakıma şərait yaradan hər kəsə dərin minnətdarlığımı bildirirəm.    Bu torpaqların hər qarışı bizim var-dövlətimizdirBərdədən Ağdama yol alırıq. Şəhərin mərkəzindən keçərkən 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı ermənilərin raket zərbəsi ilə atəşə tutması nəticəsində şəhid olmuş dinc sakinlərin ruhunu dərin hüznlə yad edirik, onlara Allahdan rəhmət diləyirik. Bərdə 44 günlük Vətən müharibəsinin ağrı-acılarını ruhunda, cismində hiss etmiş, yaşamış qəhrəman şəhərlərimizdən biridir. Bu şəhər istər Birinci Qarabağ Müharibəsində, istərsə də, 44 günlük Vətən Müharibəsində sinəsini düşmənə sipər edib, qaçqın, köçkün bacı-qardaşlarımıza böyük mərhəmət hissi ilə qucaq açıb. Artıq keçmişdə qalan “təmas xəttini” keçib Ağdam ərazisinə daxil oluruq. Yol boyu hər addımda rastlaşdığımız texnikaları, toz-torpağa, dözülməz istiyə baxmayaraq həvəslə çalışan yolçəkənləri gördükcə, Azərbaycan hökumətinin tezliklə Qarabağda abadlıq işlərini başa çatdıracağına, burada firavan həyatın bərqərar olacağına inam yaranır. Bura əsl tikinti meydanıdır. Biz öz evimizi yenidən tikirik və ona qovuşacağmız günü səbirsizlikə gözləyirik. Fəhlələr üzlərində təbəssüm sürətlə ötüb keçən avtobusun sərnişinlərinə əl edirlər. Onların simasında həm də öz işlərindən dərin məmnunluq hissi duyulur. Yol boyu şəhid məzarları diqqətimi cəlb edir. Ağdam Birinci Qarabağ müharibəsində ən çox şəhid verən rayondur. Bu torpaqda addım atmaqdan belə çəkinir insan. Düşünürsən ki, bəlkə bir şəhid məzarını tapdalayarsan, bir şəhid ruhunu narahat edərsən.  Ağdamın düzən tərəfindəyik.   Göz işlədikcə boş torpaq sahələri uzanıb gedir.Saralmış otlar, toz-torpaq, meyvə ağacları - bunlar bizim var-dövlətimizdir. Bu sahələrdə nə qədər kənd təsərrüfatı məhsulları əkib-becərmək olar. Boz görünən bu torpaqlar taxıldır, çörəkdir, kartofdur, soğandır, bir sözlə bol bərəkətdir, yüzlərlə iş yeridir, insanların çörək ağacıdır, onların nəfəsidir, insanları həyata bağlayan tellərdir. Ermənilər də bu torpaqlarda taxıl əkiblərmiş. Ölkələrinin taxıla olan ehtiyacının bir qismini məhz Azərbaycanın münbit torpaqları hesabına ödəyiblər.  Amma hələlik bu torpaqlar ölüm saçır. Erməni vandalları bu torpaqlarda 100 minə yaxın mina basdırıb. Azərbaycan hökuməti basdırılmış minaların xəritəsini əldə edib, amma bəllidir ki, torpaqların gizli ölümdən təmizlənməsi hələ çox zaman alacaq. Qarabağ universiteti də Ağdamda, bu maarifçi şəhərin “elm” və “təhsil” övladı kimi doğulacaq.Tarixinin bütün dövrlərində Ağdamda təhsiln, mədəniyyətin, incəsənətin inkişafı diqqət mərkəzində saxlanılıb. Ecazkar Ağdam torpağı Azərbaycan və dünya mədəniyyətinə, elminə görkəmli şəxsiyyətlər, tarixi simalar bəxş edib.  Bu görkəmli şəxsiyyətlər Azərbaycanı dünyada ləyaqətlə təmsil edib və bu gün də etməkdədirlər. Ağdamın təhsil mühitindən pərvazlanaraq elmdə söz sahibinə çevrilən alimlər, Ağdamın mədəniyyət, incəsənət mühitindən su içib dünyada Azərbaycanın şaqraq səsi kimi eşidilən sənətkarlar bu şəhərin elm, sənət mühitinin zənginliyindən soraq verir. Fikrimcə, Qarabağ universiteti də Ağdamda bu maarifçi şəhərin “elm” və “təhsil” övladı kimi doğulacaq. Doğulacaq ki, zəngin ənənələr, möhkəm təməllər üzərində yeni dövrün elm məbədgahı yaratsın... Ağdamın xarabalıqları da gözəldir.Ağdamın ruhu onun tarixində, mədəniyyətində, tarixə bəxş etdiyi görkəmli simaların əməllərində yaşayır. Bu ruhu öldürmək, onu tarixin toz-torpağı altında dəfn etmək mümkün deyil. Ağdamı gəzdikcə buna bir daha əmin olurdum. Erməni vandalları tərəfindən dağıdılmış binaların, məzarların arasından keçərkən, Azərbaycanfilm kinostudiyasının istehsalı olan “Nəsimi” filmindən bir kadr yadıma düşür. Dövlət bəyin kəsilmiş başı onun heyranı olan Şəmsin qarşısına atılır. Şəms Dövlət bəyin kəsilmiş başını görüb deyir: - Dövlət bəyin ölüsü də gözəldir. Dövlət bəy fiziki cəhətdən öldürülsə də, o, onu sevənlər üçün əbədiyaşarlıq zirvəsinə ucalmışdı. Ağdam da mənim nəzərlərimdə, xarabalıqları da gözəl olan, fiziki cəhətdən dağıdılsa da, ruhu ilə əbədiyaşarlıq qazanan bir şəhər kimi canlanırdı. Bəli, məhz canlanırdı. Uçulub dağılmış imarətlər, saraylar, türbələr, məscidlər sanki bir anın içində əvvəlki görkəmini alır, qapılarını ona bağlı olan insanların – ağdamlıların üzünə açır. Yenə köhnə günlər geri qayıdır: uzaqdan muğam səsi eşidilir, atların kişnərtisi, qığılcım saçan nal nəsləri qulaqlarımda cingildəyir. Ağdamlılar öz evlərinə qayıdırlar. Və mən xəyaldan ayılıram. Hiss etdiklərimin xəyal deyil, həqiqət olduğunu görürəm. Bu günləri bizə nəsib edənlərə içim bir minnətdarlıq duyğusu ilə dolur.   Məzarları dağıtmaq hansı millətin “mədəniyyətində” var?Ağdamda hər yeri dağıdıblar. Məsçidə, məktəbə, mədəniyyət evinə, uşaq bağçasına, dram teatrına belə güzəşt edilməyib. Bunu gözləmək də mümkün deyil. Mədəniyyətə, tarixə ehtiram etmək üçün gərək özünün də mədəniyyətin ola. Bunu erməni vandallarından gözləməkmi olar? Bu toplum öz övladına mədəni dəyərlər deyil, vandalizm aşılayır. Başqa millətlərin mənəvi dəyərlərinə ehtiram onların leksikonunda və tərbiyə konsepsiyasında yoxdur. Xocalıdan, Ağdabandan, Başlıbeldən və s.dən danışmadan Ağdamda gördüklərimizdən elə bu qənaətə gəlmək mümkündür. Görəsən işğal etdikləri ərazilərdə məzarları qazıb sümükləri oğurlamaq, təhqir etmək dünyada başqa hansı millətin “mədəniyyətində” var?  İmarətin simasından kədər oxumamaq mümkün deyil...Ağdamda ilk ziyarət etdiyimiz məkan Qarabağ xanı Pənahəli xanın imarəti oldu. Pənahəli xan bu imarətdən yay sarayı kimi iştifadə edərmiş. XVIII əsrə aid olan bu tarixi-memarlıq abidəsi xan nəslinin birinci mülklərindən hesab olunur. Şərq memarlıq üslubuna xas xüsusiyyətləri özündə ehtiva edən saray kompleksinin inşası Pənahəli xanın Qarabağda xanlıq quruculuğuna başladığı ilk illərə təsadüf edir. Zaman keçdikcə, Ağdamda bir-birindən yaraşıqlı, müxtəlif memarlıq üslublarında binalar inşa edilsə də, Pənahəli xanın sarayı öz gözəlliyini, fərqliliyini, ilkinliyini qoruyub saxlayıb. Sarayın gələcək nəsillərə ən mühüm ərməğanı isə, onun Azərbaycan xalqına, onun tarixi, milli, mənəvi dəyərlərinə bağlılığı olub. Saray milli ruhla yaradılıb. Xan sarayının hər qarışında bu ruhu duymaq, ona toxunmaq mümkündür. Erməni vandalları Ağdamı işğal altında saxladıqları 27 il ərzində xan sarayının ruhunu məhv edə bilməyiblər. 27 il ərzində öz həqiqi sahiblərindən ayrı düşən imarətin simasından kədər oxumamaq mümkün deyil... Bu kədər sarayın həyətində Xan qızı Xurşudbanu Natavanın erməni vandalları tərəfindən dağıdılmış məzarı ilə də müşayiət olunur. Məzar açılıb, mərhumun sümükləri çıxarılaraq oğurlanıb. Xan sarayının həyətindəki vandalizm dünyanın, insan tərəfindən törədilmiş ən faciəvi tablosunu xatırladır. Dağıdılmış məzar, qurumuş ağaclar, susuz, sahibsiz ağlayan torpaq, raket zərbəsindən uçulmuş hasar, deşilmiş gümbəz... və bütün bunları törədən insan mənəviyyatsızlığı bu tablonun qarışıq rəngləri fonunda insanın insana qarşı nifrətinin zirvəsini göstərir. Bu tabloda erməni mənəviyyatsızlığının iç üzü bir daha açılır.      Ağdam Cümə məscidindəCümə məscidindəyik. Kərbəlayi Səfixan Qarabaği adlı memar tərəfindən 1868-1870-ci illərdə tikilən, Şərq memarlıq üslubuna xas xüsusiyyətləri özündə birləşdirən tarixi Cümə məscidində. Biz bu məscidi televiziya ekranlarından çox görmüşük. 1992-ci ilin 26 fevralında Xocalıda erməni vəhşiliyindən salamat qurtaranların ilk sığınacaq yeri, şəhid olanların isə son mənzilə yola salınma məkanı idi Cümə məscidi. O zamanın tutqun videolentləri Cümə məscidini ağlayan ibadətgah kimi yaddaşıma köçürüb. Burada sanki göz yaşları 27 ildir ki, donub, səslər, nəfəslər dayanıb. Yol yoldaşlarımız məsciddə namaz qılırlar. Bu, onların çoxdankı arzuları imiş. Arzusuna qovuşanları görəndə çox sevinirəm. Məscid öz həqiqi sahiblərinin nəfəsi ilə yavaş-yavaş isinməkdədir.   Erməni vandalları bu tarixi abidəni uçurmayıblar. Ona görə yox ki, bizim dini-mənəvi dəyərlərimizə hörmət edirlər. Yox. Qarabağda uçulub dağıdılmış məscidlərin sayı o qədərdir ki... Cümə məscidi ona görə dağıdılmayıb ki, işğalçı hərbçilər ondan müşahidə məntəqəsi kimi istifadə ediblər. Buna görə də məscidin yalnız divarları salamat saxlanıb. Məscidin minarələri daxildən tamamilə sökülüb, tavan bir neçə yerdən, hücrə və yardımçı otaqlar tamamən uçurdulub. Məscidin daxili tərtibatı tamamilə məhv edilib, divarlara məscid inşa edilən zaman həkk edilmiş yazılar pozulub. Bu yazılar işğalçıların gözünə ox kimi sancılırmış. Əvəzində məscidin xarici və daxili divarlarına erməni və rus dillərində Azərbaycan xalqına qarşı alçaldıcı, təhqiredici ifadələr yazıblar. Bu ifadələrlə əslində öz simasızlıqlarını daşa, divara həkk ediblər. Ermənilər məsciddən uzun illər tövlə kimi yararlanıblar. Onlar tarixi abidələrin qorunması haqqında bütün qayda-qanunları, dəyərləri ayaqlar altına atıb tapdalayıblar. Bu, insanın daxilindən daşlara püskürən nifrətinin ifadəsidir. Bu, təhsilsizliyin, tərbiyəsizliyin, mənəvi aşınmanın təzahürüdür.  Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev Ağdam işğaldan azad olunduqdan sonra bu şəhərə səfəri zamanı Ağdam Cümə məscidini ziyarət edib. Möhtərəm Prezident Məkkədən gətirdiyi “Qurani-Kərim”i Ağdam Cümə Məscidinə bağışlayıb. Bu gün bu müqəddəs kitab bu məscidin ən qiymətli varidatıdır. Məscidin tarixi simasını bərpa edəcəyi, insanlara azan səsi bəxş edəcəyi gün uzaqda deyil.  Ağdam Dövlət Dram Teatrının “sevinc göz yaşları”Ağdamın bütün binaları kimi, Dövlət Dram Teatrı da 27 ildir kədərli sükut içindədir. Bir zamanlar bölgənin mədəni həyatına rəng qatan Dram Teatrı fəaliyyəti dövrünün ən ağır günlərini yaşayıb. Erməni vandalları Ağdamı işğal etdikdən sonra bu mədəniyyət məbədini yerlə yeksan ediblər. Bina dağıdılsa da, onun qarşı hissəsindəki sütunlar salamat qalıb. Bu sütunlara yaxınlaşıb, onlara toxunuram. Mənə elə gəlir ki, sütunlar əsirlikdən azad olduqları üçün “sevinc göz yaşları” axıdırlar.   Teatr 1902-ci ildə görkəmli dramaturq Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin yaxından köməkliyi ilə yaradılıb. Elə ona görə də bu gün onun adını daşıyır. O teatrın fəaliyyətə başlaması üçün gərgin iş aparılıb. Nəhayət, 1904-cü ildə M.F.Axundovun "Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lənkəran" və Ə.Haqverdiyevin "Dağılan tifaq" pyesləri ilə qapılarını teatrsevərlərin üzünə açıb. Ağdam Dram Teatrının binası füsunkar görkəmi ilə görənləri heyran edib. Bu teatrda neçə-neçə aktyor nəsli formalaşıb. Teatrın repertuarı Azərbaycan və dünya klassiklərinin əsərləri ilə hər zaman zəngin olub. Ağdam Dövlət Dram Teatrı Ağdamın işğalından sonra qaçqın həyatı yaşayıb. Nə qədər çətin olsa da, fəaliyyətini davam etdirib. Bu gün ağdamlılar bu mədəniyyət məbədgahının da bərpa olunacağını, Ağdamın teatrlı günlərini səbirsizliklə gözləyirlər. Tarixin daha bir əmanətiQiyaslı kəndinə doğru gedirik. Burada XVIII əsr abidəsi olan Qiyaslı məscidini ziyarət edəcək,  erməni vandaliziminin daha bir üzü ilə tanış olacağıq. Uzaqdan Qiyaslı məscidinin xarabalıqları görünür. Yaxınlaşdıqca məhv edilmiş bir tarixi abidənin qalıqları üzərinə “həkk olunmuş” erməni cinayətinin izləri aydınca görünür. Elə cinayətlər var ki, onları ancaq ermənilər törədə bilərlər. Qiyaslı məscidində də erməni vandalları öz cinayətkarlıqlarının yeni bir izini açıblar. Bu cinayətin xüsusiyyətləri odur ki, onlar dağıtmaqla kifayətlənmirlər, təhqir edirlər, alçaldırlar. Damarlarında daşıdıqları qan onları bu cinayətləri törətməyə sövq edir. Ermənilər Qiyaslı məscidindən uzun illər tövlə kimi istifadə ediblər. Bu əməllər bəşəriyyət üçün utancvericidir. İnsanlıq adına ləkədir.  Sahbulağın Şah qalasıQiyaslı kəndindən çıxıb Ağdamın ruhu yaşayan daha bir tarixi məkana - Şahbulaq qalasına doğru yol gedirik. Şahbulaq qalası Ağdam şəhərinin 5-6 kilometrliyində yerləşir. Qala uzaqdan diqqəti cəlb edir. O, dünyanın müxtəlif ölkələrində gördüyüm ən möhtəşəm qalalara bənzəyir. Günəş rəngindədir, onun kimi işıq saçır. Onu seyr etmək, ona toxunmaq dünyanın ən qiymətli əşyasına toxunmaq hissi yaradır. Qalanın yanında yaşıllıqların arasından sırhaşırla axan Şahbulaq çayının adından götürülüb qalanın adı. Qala ilə çayın vəhdətində yaranan füsunkar gözəllik ağdamlıların və bura gələn qonaqların hər zaman zövqünü oxşayıb. Bu qala öz görkəmi və əhəmiyyəti etibarilə Ağdamın simvollarından birinə çevrilib. Tarixi mənbələrdə yazılır ki, Şahbulaq qalası Pənahəli xanın göstərişi ilə 20 noyabr 1751-ci il — 7 noyabr 1752-ci il tarixləri arasında əhəngdən və dağ daşlarından istifadə olunaraq inşa edilib.  Ağdam 1993-cü ildə ermənilər tərəfindən işğal edildikdən sonra Şahbulaq qalasında mənfur düşmən  öz ənənəvi saxtalaşdırma işlərinə başlayıb. Qalanın daxilindəki məscid (Şahbulaq məscidi), hamam və bulaq dağıdılıb. Saxtakarlıqlarını torpağın altında axtaran ermənilərin Şahbulaqla bağlı niyyətləri elə əzəli Azərbaycan torpaqlarında da əbədi dəfn olunub.    Ocağımız sönməyəcək... Ağdama səfərimiz nikbin notlarla tamamlandı. Ölkə başçısı cənab İlham Əliyevin sərəncamı ilə Ağdama təyin olunmuş xüsusi nümayəndə Emin Hüseynov şəhərin baş planını təqdim edərkən, düşünürdüm ki, 100 min əhali üçün nəzərdə tutulmuş gələcək Ağdam şəhəri inkişaf etməkdə olan ölkəmizin tərəqqisini şərtləndirən modelə çevriləcək. Ağdam, eləcə də, Qarabağda həyata keçiriləcək quruculuq işləri Azərbaycanın mədəni və iqtisadi qüdrətinin göstəricisi olacaq. Ağdamın baş planı ilə tanışlıq, bu plana uyğun olaraq işlərin sürətlə həyata keçirilməsi Ağdamın biz düşündüyümüzdən daha erkən dirçələcəyinə inam yaradır.  Ağdamdan ayrılırıq. Avtobusun pəncərəsindən şəhər 1 nömrəli tam orta məktəbin dağılmış binası görünür. Hələlik bu bina bizə ancaq xarabalığı xatırladır. Amma tezliklə burada yaraşıqlı məktəb binası ucalacaq. Məktəb öz əvvəlki şöhrətinə qayıdacaq. Yaradıcı, qurucu Azərbaycan xalqı Ağdamda elə bir məşəl alovlandıracaq ki, işığı bütün aləmə yayılacaq. Dostların gözünə nur bəxş edəcək, düşmənlərin gözünə köz kimi toxunacaq...Böyükağa MİKAYILLI,Respublika Təhsil Şurasının katibi.Bakı – Ağdam - Bakı  

Azərbaycan Respublikası Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatında 20 Yanvar Ümumxalq Hüzn Gününə həsr olunmuş tədbir keçirilib. AZƏRTAC xəbər verir ki, əvvəlcə Respublika Veteranları Təşkilatının sədr müavini Cəlil Xəlilov, təşkilatın nümayəndələri, İkinci Dünya, Qarabağ, Əfqanıstan müharibələri, əmək və Silahlı Qüvvələr veteranları Şəhidlər xiyabanına gedəcək 20 Yanvar faciəsi qurbanlarının xatirəsini dərin ehtiramla yad edib, məzarları üzərinə güllər düzüb, “Əbədi məşəl” abidəsini ziyarət ediblər. Sonra Respublika Veteranlar Təşkilatında davam etdirilən tədbirdə 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad olunub. Təşkilatın sədr müavini, ehtiyatda olan polkovnik Cəlil Xəlilov çıxış edərək Azərbaycan tarixinin faciəli olduğu qədər də qəhrəmanlıq səhifələrindən sayılan 20 Yanvar hadisələri ilə bağlı məlumat verib. Bu faciənin təməlinin hələ 1987-ci ildə ermənilərin Azərbaycana qarşı torpaq iddialarının həyata keçirilməsinə mane olan Heydər Əliyevin Siyasi Bürodan və SSRİ rəhbərliyindən uzaqlaşdırılması ilə başlandığını bildirən C.Xəlilov deyib: “20 Yanvar Azərbaycan xalqının milli azadlıq və demokratiya uğrunda mübarizəsini boğmaq, xalqa ağır mənəvi zərbə vurmaq məqsədilə qabaqcadan hazırlanmış təcavüzkarlıq aksiyası idi. Bu qanlı faciəni törədənlər Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpasının qarşısını bütün vasitələrlə almaq istəyirdilər. Ermənilərin əsas məqsədi isə Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan qoparılaraq Ermənistana birləşdirilməsi idi. Bu məkrli planın ilk qurbanları Ermənistanda yaşayan azərbaycanlılar olub”. C.Xəlilov qeyd edib ki, 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə Bakıya fövqəladə vəziyyət elan edilmədən yeridilən keçmiş SSRİ-nin hərbi birləşmələri şəhərdə əməliyyat həyata keçirməklə SSRİ və Azərbaycan SSR konstitusiyalarını kobud surətdə pozublar. Görünməmiş qəddarlıqlar törətmiş həmin hərbi qruplaşmanın tərkibi əksəriyyəti ermənilərdən ibarət olan, xalqımızın qanına susamış vəhşi cinayətkarlar idi. “Həmin ağır günlərdə, 1990-cı il yanvarın 21-də ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyində çıxış edərək xalqla birgə olduğunu bildirib. Dahi rəhbər 20 Yanvar faciəsinə siyasi-hüquqi qiymət verib, qanlı faciənin törədilməsinə görə mərkəzi və respublika rəhbərlərini ittiham edib. Bu tarixi çıxışın mətni respublikaya, dünyaya geniş yayıldıqdan sonra xalqın qəlbində ümid çırağı yanıb. Yanvarın 20-nin Ümumxalq Hüzn Günü kimi qeyd edilməsi məhz ümummilli lider Heydər Əliyevin xidmətidir”, - deyə ehtiyatda olan polkovnik vurğulayıb. Çıxış edən digər veteranlar 20 Yanvarın Azərbaycanın müstəqilliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda həlak olmuş şəhidlərin xatirəsinin yad edilməsi, xalqımızın qəhrəmanlıq, birlik günü olduğunu bildirib, şəhidlərin heç vaxt unudulmayacaqlarını, xalqımızın yaddaşında əbədi yaşayacaqlarını qeyd ediblər.