Hörmətli İbrahim müəllim!Yubiley yaşınızı “Söz” jurnalının kiçik kollektivi, çoxsaylı oxucuları adından təbrik edirəm. Jurnalın adından ona görə dedim ki, “Söz”ün ilk yubileyini – 5 yaşını sizin təşkilatçılığınızla Astarada keçirmişik. O zaman AzərTAC-ın Cənub bölgəsi üzrə xüsusi müxbiri işləyən, sonra İİR-də Azərbaycandan ilk müxbir olan və xidməti vəzifəsi zamanı avtomobil qəzasına uğrayan jurnalist qardaşımız Üzeyir Kərimov sizi məlumatlandırmışdı. Siz də məmnuniyyətlə razılıq vermişdiniz Bakıdan və Lənkərandan böyük bir dəstə ilə Astaraya gəldik. Astara ziyalıları da tədbirimizə qatıldılar. Tədbirdə jurnalist həmkarımız Gülnar Əsədlinin Astara rayonu üzrə xüsusi müxbir olmasının təşəbbüskarı oldunuz və “Söz”ün bir sayının Astara ədəbi mühitinə, Astara ziyalılarına həsr olunmasını istədiniz. Həmin gün unudulmaz bir gün yaşadıq. Söz sözə calandı, şeir şeirə… Astaraya həsr edilmiş “Söz” qısa müddətdə hazır oldu. Qeydiyyatdan 48 səhifə keçən jurnalımız xüsusi buraxılış olaraq 64 səhifə həcmində 1000 sayda çapdan çıxdı. Xüsusi buraxılışın təqdimatı üçün bizi yenə Astaraya dəvət etdiniz. “Söz”ün yubileyi və xüsusi buraxılışı barədə respublika və yerli qəzetlər yazdı. Cənub televiziyası xəbər hazırladı.İbrahim müəllim!Astara sizin hakimiyyət dövrünüzdə respublikanın ziyalı mərkəzinə çevrilmişdi. Təşəbbüsünüzlə “Ziyalılar klubu” da yaradılmışdı. İndi haqq dünyasında olan Seyran Şiriyevin apardığı klubda kimlər qonaq olmadı?! Bu görüşlərin çox mühüm əhəmiyyəti vardı. Nəinki rayon ziyalılarını, eləcə də respublikanın elm, ədəbiyyat, incəsənət xadimlərini ictimaiyyətlə görüşdürüb tanıdırdınız. Həmin illər vətənin sərhəd bölgəsi vətənin döyünən ürəyinə, ziyalı mərkəzinə dönmüşdü. Ulu Öndər də həmin dövrdə Astarada olmuş, təkcə əhali ilə deyil, sərhədçilərlə də görüşmüşdü. Bugünkü fateh Prezidentimiz İlham Əliyev cənabları da Ulu öndəri müşayiət edənlər sırasında idi.İbrahim müəllim!Ulu Öndər sizi Moskvada oxuduğunuz illərdən tanıyırdı. Məlumdur ki, Azərbaycandan kənarda təhsil alan hər bir gənc onun diqqət mərkəzində idi. Sizin isə respublikaya yalnız xoş sorağınız gəlirdi. Ümumiyyətlə, Rusiyada təhsil aldığınız və fəaliyyət göstərdiyiniz dövrdə savadınız, dünyagörüşünüz, intellekt səviyyəniz, əxlaq və davranışınızla bir azərbaycanlı olaraq qeyri-millətlər arasında fikir formalaşdırırdınız.Ulu Öndərlə ilk görüşünüzü bu gün də həyəcanla xatırlayırsınız. O zaman Moskvada aspirantura təhsili alırdınız. 20 Yanvar qırğını sizi də sarsıtmışdı. Moskvada yaşayan və təhsil alan azərbaycanlıların böyük bir dəstəsi etirazlarını bildirmək üçün Azərbaycan nümayəndəliyin qarşısına toplaşmışdı. Bilirdiniz ki, Heydər Əliyev cənabları nümayəndəliyə gələcək, azərbaycanlılarla görüşəcək və mətbuat konfransı keçirəcək. Siz polis geyimində ağsaqqalı qarşılayanda digər azərbaycanlılar da tədbirin təhlükəsizliyini qorumaq üçün sizə qoşulublar. Nümayəndəliyə ailə üzvlərilə gələn Heydər Əliyev xalqımıza dərin hüznlə başsağlığı verdi, faciəni törədənlərə nifrətini bildirdi. Xalqımızın qüdrətli oğlu bəyanat verdi. Xalqı səfərbərliyə səsləyən bəyanat rəğbətlə qarşılandı Öz içimizdən olan separatçılar orda da münaqişə yaratmağa cəhd ediblər. Öyrədilmiş, qərəzli suallarla tədbirə qatılanları bir-bir zərərsizləşdirib aradan çıxarmısınız.İbrahim müəllim!Rusiyada hələ ilkin gəncliyinizdən çox uğurlara imza atmısınız. Xoş sorağınız doğulub boya-başa çatdığınız Lənkəran şəhərinə də gəlib çatır. O illərdə yerli qəzetin redaktoru Şəkər Aslan bir həmyerli olaraq sizin uğurlarınızı izlədiyindən haqqınızda yazı dərc etdirir. Jurnalist Ramiz Hüseynovun “Leninçi” (“Lənkəran”) qəzetində “Biz Lənkərandanıq” rubrikasıyla dərc olunmuş “Narahat gecələrin mükafatı” başlıqlı yazısı qarşımdadır (15.XI.77). O zaman təltif olunduğunuz medallar, Fəxri fərmanlar ilk mükafatlarınız idi.Moskvada İttifaqlar Evinin Sütunlu salonunda sovet milisinin 60 illik yubiley tədbirində çıxış edərkən Azərbaycanın Daxili İşlər naziri Arif Heydərov da orda iştirak edirmiş. Məntiqli çıxışınız, rus dilində mükəmməl və səlis nitqiniz nazirin diqqətindən yayınmır. Fasilə zamanı sizinlə tanış olub görüşür və qürur duyduğunu bildirir. Haradan olduğunuzla maraqlanır. Lənkərandan olduğunuzu deyirsiniz. 60 illik yubiley ərəfəsində sosializm yarışının qalibləri haqqında xüsusi bukletlər, braşurlar buraxıbmış. Yerli yazıçılardan birinin sizin haqqınızda yazdığı “Sənətə məhəbbət” adlı povest dərc olunmuş kitabça da nazirin əlində idi.Nazir sizi Azərbayacana dəvət etmək istədiyini söyləyir. Siz isə bildirirsiniz ki, Kirov vilayətinin rəhbərliyi işimi yüksək dəyərləndirir. Burdan getməyim yaxşı düşməz. Nazir elə o dəqiqə sizin generalla danışır. Azərbaycanda lazımlı olduğunuzu bildirir. Çətinliklə də olsa, generaldan razılıq alır, elə pəncərə önündə sizə raport yazdırır. Bir qədər sonra Azərbaycana qayıdıb, Daxili İşlər Nazirliyində fəaliyyətə başladınız.Gəncədə SƏDM-in müavini təyin olundunuz. Həmin illər Gəncədə hadisələrin ən gərgin dövrü idi. Rusiyada qazandığınız təcrübəyə əsasən hadisələrin həllinə tez nail oldunuz. Sonra Şəhər Partiya Komitəsinin plenumundakı çıxışınız Azərbyacan KP MK-nın II katibi Puqaçovun da diqqətini cəlb edir. Bir qədər sonra çox gənc yaşınızda polis rəisi təyin olundunuz. DİŞ naziri sizin enerji və işgüzarlığınıza bələd olduğundan bu addımı atmışdı. Məlumdur ki, Vətənə dönənə kimi Rusiya Federasiyasında sahə insprektorluğundan bölmə rəisi vəzifəsinədək yüksəlmişdiniz. Litvada xüsusi milis məktəbində, sonra SSRİ DİN-in ali məktəbində təhsil alıb, DİN-in Akademiyasının 1 fakültəsini fərqlənmə diploma ilə bitirmişdiniz. Gəncə kimi özünəməxsus xüsusiyyətləri olan böyük, qaynar şəhərdə insanların sevmədiyi bir sahənin rəisi olmaq asan məsələ deyildi. 11 ildə necə işləmisinizsə, nə gəncləlilər sizi unudur, nə də siz gəncəliləri. Bu gün də dostluq münasibətində olduğunuz şəxslər sırasında gəncəlilər üstünlük təşkil edir. Əlbəttə, bütün bunların əsasında işə vicdanlı münasibətiniz, dövlətçiliyə sədaqətiniz, daxili mədəniyyətiniz, haqqa, ədalətə, halallığa bağlılığınız dayanır. Onu da qeyd edim ki, həyat yoldaşınız Kəmalə xanım da Nizami yurdunda dünyaya göz açıb.Sonrakı fəaliyyətiniz Quba, Yevlax şəhərlərilə bağlıdır. Bu şəhərlərdə uzun müddət işləməsəniz də, çox cinayətin qarşısını alıb, insanların düz yola qayıtmasına yardımçı olmusunuz. Dağlar diyarı Yardımlıya öz istəyinizlə təyinat aldınız. İranla sərhəd olan bu bölgədə də işləmək asan deyildi. Milli azadlıq hərəkatının qaynar dövründə yerli adamların tələb və iddiaları da ayrı cür idi. Ümumiyyətlə, hər hansı yerə təyin olunanda hadisələrin ən gərgin dövrünə düşmək sanki alnınıza yazılmışdı.İbrahim müəllim!Səhv etmirəmsə, Akademiyanın I fakültəsini, özü də fərqlənmə diplomu ilə bitirən kadrlar respublikada barmaqla sayılası qədərdir. Akademiyaya hər il yalnız bir adam göndərilirdi. Bunun da müəyyən şərtləri vardı – yaşı 40-dan yuxarı, rəislik müddəti 5 ildən az, işlədiyi yerin əhalisi 150 mindən az, rəhbərlik etdiyi kollektivin sayı 100 nəfərdən az olmamalı idi. Bütün göndərişlər Azərbaycan KP MK-nın və SSRİ DİŞ-in kollegiya qərarı ilə olurdu. Həmin fakültə İttifaq respublikaları üçün rəhbər kadrlar hazırlayırdı.İbrahim müəllim!Astara rayonuna polis rəisi təyin olunanda Talış-Muğan Respublikası yaratmaq istəyən separatçıların meydan sulayan vaxtları idi. Fövqəladə vəziyyətlə əlaqədar hərbi komendant təyin olunanda daha çox hücumlara məruz qaldınız. Yeddi günlük həbsdən sonra azad edildiniz. Həmin günlərin mənzərəsi indi haqq dünyasında olan astaralı şair Tarif Əsgərin “Prokuror” poemasında bütün aydınlığıyla əksini tapıb. Poemanın bir hissəsi sizin komendant olduğunuz günlərin yaşantılarıdır. Sizin qondarma Talış-Muğan Respublikasının prezidentinə cavablarınız hədəfə ox kimi dəyir: Qədim Odlar yurdu Azərbaycana,İgid oğul doğub müqəddəs ana.Odur bu torpağa əbədi rəhbər,Xalqı alıb ələ, edib səfərbər. O kar qulaqların eşitsin yaxşı,Çox nağıl danışma, ağrıtma başı.Heydər Əliyevdir ismi şərifi,O, xalqın vicdanı, xalqın şərəfi. Yenə işinizə qayıdıb müstəqil Azərbaycanın dövlətçiliyinə xidmət edir, qanunların aliliyinə riayət etdiniz. Separatçı qüvvələri tam zərərsizləşdirdikdən sonra hərəkatın ən fəal üzvü kimi Heydər Əliyev cənabları sizi və Lənkəran ziyalılarını qəbul etdi. Dövlətçiliyə sədaqətinizə görə sizə yüksək qiymət verdi. Bu həmin dövr idi ki, Ali Sovetin sədri Heydər Əliyevin imzası ilə “Azərbaycan Respublikasının Lənkəran, Astara, Masallı, Lerik, Yardımlı, Cəlilabad və Biləsuvar rayonlarında yaranmış vəziyyət haqqında” qərarı olmuşdu. Qərarda “Astara rayon polis şöbəsinin rəisi İbrahim Quliyev də Əlikram Hümbətovun qanunazidd tapşırıqlarını yerinə yetirmədiyinə görə girov götürülmüşdür” sözləri xüsusi qeyd olunmuşdu. Separatçılar tam zərərləşdirildikdən – Lənkərandakı 23 avqust hadisələrindən sonra Heydər Əliyev sizi Astara rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı təyin etdi. Bu təyinat elə astaralıların da ürəyincə oldu. Siz bunu işinizlə sübut etdiniz. Astaranın problemlərilə bağlı qaldırdığınız bütün məsələlər Ulu Öndərin tapşırığıyla həllini tapırdı. Astara həmin illədə əsl ziyalı mərkəzinə çevrilmişdi. Yubileylər, valideyinlər günü, muğam festivalları və digər tədbirlər bayrama dönürdü. Astaranın ən ucqar dağ kəndlərində işləyən müəllimlərin də 50 yaşdan sonrakı yubileylərini qeyd edir, özünüz də həmin tədbirlərdə iştirak edib təbrik sözünüzü deyirdiniz. Füzulinin 500 illiyi, Səməd Vurğunun, Osman Sarıvəllinin, Şıxəli Qurbanovun yubileyləri çox yüksək səviyyədə təşkil olunmuşdu. Bu gün də minnətdarlıqla yad etdiyiniz, namərdcəsinə qətlə yetirilmiş Arif Heydərovun yubileyi barədə Ulu Öndərə məktubu siz göndərmişdiniz. Ulu Öndər də məktubdan sonra sizi qəbul edib təşəbbüsünüzü dəyərləndirib, general-leytenantın 70 illiyi barədə sərəncam imzalayıb. Arif Heydərovun adına verilmiş küçənin və büstünün açılışı, eləcə də yubiley tədbiri çox təntənəli və yaddaqalan oldu. Tədbirlərdə iştirak edən həyat yoldaşı Ədilə xanım, oğlu Murad Heydərov sizə, tədbirlərdə həvəslə iştirak edən bütün astaralılara minnətdarlıq bildirdilər.Bütün Qafaqzın şeyxi Hacı Allahşükür Paşazadənin 50 ilik yubileyi də sizin təşəbbüsünüzlə Astaradan start götürüb başqa yerlərdə də qeyd olundu.Xalq şairi Zəlimxan Yaqub, professorlar Məsudi Dövran, Seyfulla Əsədullayev, şair Novruz İbadoğluyla olan görüşlər unudulmaz təəssüratlar yaratdı. Əməkdar müəllim Mirhaşım Talışlının, urologiya üzrə sayseçmə akademiklər Mirməmməd Cavadzadənin, Sudeyf İmamverdiyevin, eləcə də pedaqoji sahənin ağsaqqallarından olan Bəşir İmamverdiyevin, ictimai-siyasi xadim Sultan Məmmədovun, şair-publisist Əhəd Muxtarın, Şabanova hacılarının – Fatma Həsənqızı və Fərbiyə xanımın yubileyləri bu gün də xoş təəssüratla xatırlanır. Sadaladığım yubileylərin bəzilərində şəxsən iştirak etmişəm. Akademik Mirməmməd Cavadzadənin yubileyi bütün aydınlığıyla yadımdadır. Astaraya Lənkəran Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı, sizə bacı qədər əziz olan Dilruba xanım Camalovayla gəlmişdim. Şeyx həzrətlərindən tutmuş tibbin sayseçmə alimləri, Səhiyyə Nazirliyinin əməkdaşları, SSRİ xalq rəssamı Tahir Salahov, xalq artisti Canəli Əkbərov və digər sənət adamları həmin gün Astarada idi. Bir payız günündə unudulmaz bir gün yaşadıq. Həmin yubileydə Mirməmməd Cavadzadəni “Astaranın fəxri Vətəndaşı” seçdiniz, adına küçə verildiyini söylədiniz.İbrahim müəllim!Astaranın tarixi keçmişinə də çox diqqət yetirirdiniz. Bilirdiniz ki, kiçik bir rayonda 5 Sovet İttifaqı Qəhrəmanı var. Halbuki SSRİ-nin Astara tipli heç bir yerində 5 qəhrəmanı olan şəhər və rayon yoxdur. Odur ki, Qəhrəmanlıq Xiyabanı yaratmağa nail oldunuz. Xiyabanı qəhrəmanların büstləri bəzədi. Akademik, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Ziya Bünyadovun büstü də hələ sağlığında xiyabanda özünə yer aldı. Adına küçə də elə sağlığında əbədiləşdi. 70, 75 illik yubileyləri də yaddaqalan oldu.Valideyinlər və tələbələrlə görüşləri hər il keçirirdiniz. Muğam, mahnı festivalları, idman yarışlarında Astara gəncləri ön sıralarda idilər.Amma sonralar o ziyalı münasibəti o qədər də görmədim. İlk kitabımın qəhrəmanı, Astaradan 15 yaşında çıxıb, Bakıda adi dəniz matrosluğundan Mərkəzi Komitədə şöbə müdiri, Daxili İşlər nazirinədək yüksələn Aydın Məmmədov bu Cənub diyarından pərvazlanmışdı. BDU-da kitabın çox yüksək səviyyədə təqdimatı keçirilsə də, qəhrəmanımı astaralılara da tanıtmaq istəyirdik. Bu istək BDU-dakı təqdimatda təklif olundu. Akademik Sudeyf İmamverdiyev hər zaman söyləyir ki, belə tədbirlər, görüşlər örnəkdir. Astaralı uşaq biləndə ki, onun elindən belə insanlar çıxıb və belə dəyərləndirilir, özünü ona oxşatmağa çalışır, daha yaxşı oxuyur.Astarada əlaqədar təşkilatlarla danışdıq. Tədbir plana salındı. Hazırlaşıb gedəndə zəng olundu ki, tədbir sonraya qaldı. Bu sonralar bir neçə dəfə təkrar olundu və baş tutmadı.İbrahim müəllim!Fəaliyyətiniz təkcə ictimai-siyasi işlərlə, mədəni tədbirlərlə bitmirdi. Rayonun rəhbəri olaraq xalqın maddi-rifah halı da diqqət mərkəzində idi. Uzun illər Lənkəran-Astara Ümumittifaq tərəvəz bostanı olmuşdu. Çayçılığın şöhrəti də hüdudları aşmışdı. Lakin tərəvəzin əsas bazarı olan Rusiyaya yollar bağlanmışdı. Çayçılığa da diqqət azalmışdı. Odur ki, iqtisadiyyatın istiqamətini dəyişməli oldunuz. Dənli bitkilərin əkininə üstünlük verdiniz. Vaxtilə Lənkəran-Astarada əkilən düyü növlərini bərpa etdiniz. “Həsəni”, “Sədri” və s. düyü növləri bazarlarda öz yerini tez tapdı. Çayçılıq Astarada mühüm sahə olaraq inkişaf etdirildi. Xarici şirkətlərlə işgüzar əlaqələriniz rayonun iqtisadi göstəricilərinə müsbət təsirini göstərdi.İbrahim müəllim!Pedoqoji sahəyə marağınızı Ulu Öndər də bilirdi. Onun razılığı ilə Astarada Ziya Bünyadov adına 2 saylı orta məktəbdə və Lənkəran Dövlət Universitetində konstitusiya hüququndan dərs deyirdiniz. Astaradakı bütün uğurlu fəaliyyətinizə baxmayaraq fəaliyyətinizi əvvəlki peşənizə yönəltdiniz. İcra Hakimiyyəti başçılığı vəzifəsindən azad olunmaq barədə dəfələrlə yazdığınız ərizəyə nəhayət ölkə rəhbəri Heydər Əliyev qol çəkdi.Moskvada doktorontura təhsilinə də Ulu Öndərin, xeyir-duası və Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə getdiniz. Aspirantura təhsili kimi doktorantura təhsilinizi də əyani aldınız.Elmi işinizi müdafiə edib, hüquq elmləri doktoru oldunuz. Namizədlik kimi yüksək səviyyədə keçən doktorluq müdafiənizdə də Rusiyada qalmaq, Moskvanın hər hansı ali məktəbində dərs demək təklifini alsanız da, Vətənə qayıtdınız. Akademik Arif Paşayevin dəvətilə Milli Aviasiya Akademiyasına gəldiniz.Hüquq kafedrasına rəhbərlik etdiniz. Ardıcıllarınızı yetişdirdiniz. Müdafiə Şurasının sədri olaraq 56 fəlsəfə, 2 elmlər doktorunun xeyir-duasını vermisiniz. SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin “Əməkdar işçisi” və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə “Əməkdar müəllim” adları zəhmətinizin halal haqqıdır. Dərsliklərə, elmi kitablara imza atdınız…Birgə işlədiyiniz uzun illərdə akademikin diqqət və qayğısını gördünüz. Pedoqoji fəaliyyətinizdən əlavə tədbirlərdəki dolğun və zəngin çıxışlarınızı da yüksək dəyərləndirirdi.Ötən il akademiyadan getməyi qərara aldınız. İndi hüquq üzrə məqalələr, kitablar üzərində işləyirsiniz.İbrahim müəllim!Sizə çox şeirlər, hekayələr, oçerklər, poemalar həsr olunub. Bu yazılanlar zəngin arxivinizin ən qiymətli xəzinələridir. İxtisasca hüquqşünas olan şair Şirin Məmmədlinin “General Arif Heydərov” kitabı sizə daha əzizdir. Kitabda müəllifiin generala münasibəti sizin məhəbbətinizlə üst-üstə düşür. Sizə həsr etdiyi hissədə bu öz əksini tapmışdır: İbrahim söyləyən xoş xatirəsi,Alıram qələmə aramla, qardaş.Arifdən öyrəndik həyat dərsini,Dedikcə axırdı gözlərindən yaş. İbrahim müəllim!İnsanlara sədaqət hissiniz ölçüyə gəlməz dərəcədədir. Unutqanlıq xarakterinizə yaddır. Ulu Öndər Heydər Əliyev məktəbinin yetirməsi olmağınızla, idarəetmədə formalaşmağınızda bu məktəbin rolunu xüsusi qeyd edirsiniz. Layiqli davamçısı Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında işləməyinizlə qürur duyduğunuzu söyləyirsiniz.Unuda bilmədiyiniz insanlar arasında Həsən Həsənovun, Ramiz Əhmədovun, Cəfər Vəliyevin müstəsna rolunu da unutmursunuz.İbrahim müəllim!Tanıdığım icra başçılarının əksəriyyəti işlədikləri yerdən ayrılandan sonra o yerə qonaq kimi qayıtmağa belə üzləri olmur. İstər yerli adam olsun, istər gəlmə. Siz isə bu gün də Astaranın əbədi “fəxri vətəndaşı” olaraq başdasınız. İştirak etdiyiniz tədbirlərdə necə qarşılandığınızın şəxsən şahidiyəm. 2018-ci ildə dünya şöhrətli uroloq, əməkdar elm xadimi, akademik Sudeyf İmamverdiyevin 80 illik yubileyi ata yurdu Astarada keçirilirdi. Bakıdan, digər yerlərdən də xeyli qonaq var idi. Amma sizin yeriniz başqa idi. Astaralılar sizinlə görüşə can atırdılar. Belə insani münasibətdən yalnız qürur duymağa dəyər.İbrahim müəllim!Bütün sadaladığım uğurların fövqündə halal, sağlam kökə bağlılığınız və zəhmətsevərliyiniz dayanır. Lənkəranda sadə, çoxuşaqlı bir ailədə doğulmusunuz. Allah sevgisi, İslama məhəbbət ailənizin əsas məziyyətlərindən olub. 6 qardaş, 1 bacının hamısı ailəyə yalnız başucalığı gətirib. Estafet indi nəvələrdədir. Hər biri cəmiyyətdə layiqli mövqedədir.Ata ocağına, yurda bağlılıq cəhətdən misliniz yoxdur. Ata-ananızı, vaxtsız gedən qardaşlarınızı, eləcə də digər əzizlərinizi istər dini bayramlarda, istər doğum və ya anım günlərində yad etməyi unutmursunuz. Bakıdan Lənkərana gedib məzarlara baş çəkir, ruhları sevindirirsiniz. Xeyir-şər adamısınız. “Dayı” dediyiniz Şəkər Aslanın dəfninə, “əmi” dediyiniz Mirsalam və Mirsayad Babayev qardaşlarının, “bacı” dediyiniz Dilruba müəllimənin, Mirhaşım Talışlının, İltifat Salehin, Sultan Məmmədovun, bu yaxınlarda dünyasını dəyişən Canəli Əkbərovun dəfn mərasiminə birinci gələnlərdən idiniz. Eləcə də mənim anamın, Astarada jurnalist həmkarımız Hacı Gülnar Əsədlinin anası Gülçöhrə xanımın. Dostumuz Musa Quluzadə həyat yoldaşını itirəndə ən yaxın sirdaşı siz oldunuz. Xeyir işlərdə də beləcə.Çox hörmətli İbrahim müəllim!Nə vaxt idi haqqınızda yazı hazırlamaq istəyirdim. Qismət 70 yaşınıza imiş. “Söz”ün bu sayını Qarabağ torpaqları uğrunda qələbənin ildönümünə həsr eləmişəm. Sizin qələbə sayına düşməyiniz heç də təsadüfi deyil. Birinci Qarabağ savaşının veteranlarından biri də sizsiniz. Həmin dövrdə müxtəlif yerlərdə polis rəisi olaraq həftələrlə, aylarla Qarabağ torpaqlarında xidmət göstərmisiniz. Nə xoş ki, yubiley yaşınız qələbə ilinə düşür. Qalib ölkənin vətəndaşı olaraq sizə sağlam canla uzun ömür, yaradıcılıq uğurları, könül rahatlığı arzusuyla:   Sevda Əlibəyli"Söz" jurnalının baş redaktoru kriteri.az  

Prezident İlham Əliyevin bu gün imzaladığı yeni fərmanlar dövlət başçısının şəhid ailələrinə, müharibə və 1990-cı ilin 20 Yanvar hadisələri ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslərə, Milli qəhrəmanlara, İkinci Dünya müharibəsi iştirakçılarına, əlilliyi olan şəxslərə xüsusi qayğısının növbəti əyani təzahürüdür. Publika.az-a Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin ictimaiyyətlə əlaqələr və kommunikasiya şöbəsindən bildiriblər ki, şəhid ailələri və 20 Yanvar şəhidlərinin ailələri, Əfqanıstanda sovet qoşunlarının tərkibində beynəlmiləl borcunu yerinə yetirərkən həlak olan, itkin düşmüş və məhkəmə qaydasında ölmüş elan edilən hərbi qulluqçuların ailələri üçün Prezidentin təqaüdünün məbləğinin artırılması haqqında imzalanan Fərmanlara əsasən, həmin ailələr üçün Prezidentin aylıq təqaüdünün məbləği 66,7% artırılaraq 300 manatdan 500 manata çatdırıldı. Prezident İlham Əliyevin daha bir Fərmanı isə müharibə və 1990-cı ilin 20 Yanvar hadisələri ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslərin rifah halının yaxşılaşdırılmasına xidmət edir. Fərmanla bu kateqoriyadan olan şəxslər, həmçinin müharibə ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslərə bərabər tutulanlar (hərbi xidmət vəzifələrini yerinə yetirməklə və Çernobıl AES-də hərbi xidmətlə əlaqədar əlilliyi olan şəxslər) üçün Prezidentin təqaüdünün məbləği orta hesabla 50%-dən çox artırılaraq: I dərəcə əlilliyi olan şəxslər üçün 250 manatdan 400 manata, II dərəcə əlilliyi olan şəxslər üçün 230 manatdan 350 manata, III dərəcə əlilliyi olan şəxslər üçün 210 manatdan 300 manata çatdırıldı. Qeyd edək ki, şəhid ailələri və qeyd edilən əlilliyi olan şəxslər Prezidentin təqaüdü ilə yanaşı, aylıq əsasda müavinət və ya pensiya ilə də təmin olunurlar. Dövlət başçısının digər Fərmanı ilə Azərbaycanın Milli Qəhrəmanına Prezidentin aylıq təqaüdünün məbləği 20% artırılaraq 1500 manatdan 1800 manata çatdırıldı. İkinci Qarabağ müharibəsində möhtəşəm Zəfərimizin qazanılmasına mühüm töhfələr vermiş Vətən müharibəsi qəhrəmanlarının sosial müdafiəsi də Prezidentin diqqətindədir. Dövlət başçısının imzaladığı yeni Fərmanla sosial təminat sistemində yeni təqaüd növü kimi, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı üçün Prezidentin aylıq təqaüdü (2 000 manat) də təsis olundu. İkinci Dünya müharibəsi iştirakçıları üçün Prezidentin aylıq təqaüdü 100% artırılaraq 150 manatdan 300 manata çatdırıldı. Eyni zamanda, bir sıra digər kateqoriyadan olan şəxslərə ödənilən sosial müavinət, təqaüd və pensiya əlavələri də optimallaşdırılmış və artımlar müəyyən edilmişdir. Artımlar 2021-ci il yanvarın 1-dən tətbiq ediləcək. Ümumilikdə qəbul olunan yeni normativ hüquqi aktlar əhalinin sosial müdafiəsinin yaxşılaşdırılması, həssas qruplara dövlət qayğısının artırılması istiqamətində növbəti əhəmiyyətli addımlardır. Eyni zamanda, bu sənədlər sosial təminat sisteminin optimallaşdırılmasına, pensiya təminatı sistemində sosial sığorta prinsiplərinin gücləndirilməsinə, sosial ödənişlərin təyinatlarının elektron icrasının sürətləndirilməsinə xidmət edir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev oktyabrın 2-də “Əl-Cəzirə” televiziya kanalına müsahibə verib. AZƏRTAC müsahibəni təqdim edir. Jurnalist: Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, “Əl-Cəzirə”yə müsahibə verdiyiniz üçün Sizə təşəkkür edirəm. Prezident İlham Əliyev: Sizi görməyə çox şadam. -Ermənistan və Azərbaycan arasında hazırkı münaqişə 20 ildən artıqdır ki, başlayıb. Müəyyən irəliləyişlər və geriləmələr olmuşdur, lakin bu vaxta kimi sülhə nail olunmamışdır. Niyə görə bu münaqişə bu qədər uzun çəkir? -Əsas səbəb odur ki, Ermənistan sülh istəmir. Onlar bizim torpaqları həmişəlik işğal altında saxlamaq istəyirlər. Onlar status-kvonu dəyişmək istəmirlər və bu da münaqişənin bu qədər uzun çəkməsinin səbəbidir. Əgər Ermənistan iradə göstərsəydi və əsas beynəlxalq təşkilatların qətnamələrinə uyğun şəkildə davransaydı, münaqişə uzun illər bundan əvvəl həll edilmiş olardı. Çünki 1993-cü ildə Ermənistan ərazilərimizin bir hissəsini işğal etdikdə BMT Təhlükəsizlik Şurası qoşunların bizim ərazilərdən dərhal, tam və qeyd-şərtsiz çıxarılması ilə bağlı dörd qətnamə qəbul etdi. Lakin bu qətnamələr kağız üzərində qalmaqdadır. Həll yolunun tapılması üçün vasitəçilik aparmaq məqsədilə Minsk qrupu artıq 28 ildir ki, fəaliyyət göstərir və heç bir nəticə yoxdur. Qeyd etdiyim kimi, əsas səbəb Ermənistanın mövqeyidir, ikinci səbəb Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinin icrasına başlamaq üçün vasitəçilər tərəfindən təkid göstərilməməsi və təzyiqin olmamasıdır. Bir çox hallarda mən bu məsələni qaldırmışam və demişəm ki, Ermənistanı qətnamələrin tələblərinə əməl etməyə məcbur etmək və torpaqlarımızın boşaldılmasına başlamaq üçün ona qarşı beynəlxalq sanksiyalar tətbiq olunmalıdır. Lakin mənim müraciətlərimə müvafiq şəkildə cavab verilməmişdir və indi baş verənlər Ermənistanın destruktiv siyasətinin nəticəsidir. -Beləliklə, Siz deyirsiniz ki, Azərbaycan beynəlxalq müstəvidə narahatlıq doğuran hüquqi məsələlərə görə beynəlxalq səviyyədə layiq olduğu dəstəyi almır? -Beynəlxalq hüququn normaları və beynəlxalq təşkilatların qərar və qətnamələri baxımından bizim çox geniş dəstəyimiz var. Dediyim kimi, beynəlxalq ali orqan olan BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası Ermənistanın qoşunlarının geri çəkilməsini tələb edən qətnamələr qəbul etmişdir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası eynisini edib. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Qoşulmama Hərəkatı, Avropa Parlamenti kimi digər beynəlxalq təşkilatlar və başqaları eynisini edib, lakin bu, kifayət etmir. Beləliklə, münaqişənin həlli üçün hüquqi çərçivəmiz var, lakin təcavüzkara kifayət qədər praktiki təzyiq yoxdur. Beləliklə, biz burada beynəlxalq hüquq və reallıqda baş verənlər arasında ziddiyyət görürük. Ermənistan tərəfindən beynəlxalq hüquqa və normalara açıq şəkildə məhəl qoyulmaması beynəlxalq hüququn işləmədiyinin və ya selektiv üsulla işlədiyinin yaxşı göstəricisidir. Bildiyiniz kimi, bəzi hallarda Təhlükəsizik Şurasının qətnamələri bir neçə gün, bəlkə də bir neçə saat ərzində icra olunur. Lakin bizə gəldikdə qətnamələr uzun illərdir ki, kağız üzərində qalıb. Beləliklə, təcavüzkara praktiki təzyiqin olmaması münaqişənin nəyə görə bu qədər uzun çəkməsinin səbəblərindən biridir. -Siz Ermənistanı bu müharibəni, bu münaqişəni başlamaqda günahlandırırsınız. Bir çoxları iddia edə bilər ki, Ermənistan öz cari ərazisini və 2018-ci ildəki məxməri inqilabdakı qələbəni nəzərə alaraq münaqişənin başlamasına risk etməzdi. Buna Siz nə deyərdiniz? -Bu cür təhlillərin səbəbinin nə olduğunu bilmirəm. Lakin biz burada nə görürük, biz yerlərdə nə baş verdiyini görürük. Əgər son iki ildə “inqilab”dan sonra Ermənistanın nə etdiklərinə və nə bəyan etdiklərinə nəzər salsaq görərik ki, onlar bizi həmişə təhrik ediblər və yeni müharibəyə başlamağı hədəfə alıblar və bunun səbəbi danışıqları tamamilə pozmaq idi. Onlar Azərbaycana qarşı bir neçə hərbi təxribat törədiblər. İyulun 12-də onlar münaqişə regionundan çox uzaqda olan Tovuz rayonunda, Azərbaycanın qərbində, Ermənistan-Azərbaycan sərhədindəki kəndlərimizə və hərbi mövqelərimizə hücum ediblər. Onların bunu nə üçün etdiklərini başa düşmək çox çətin idi. Onlar ağır artilleriya ilə bizə hücum etdilər. Hərbi qulluqçular arasında ilk itkiləri Azərbaycan tərəfi verdi. Bizim dörd hərbi qulluqçumuz və 76 yaşlı bir kəndli dərhal öldürülmüşdür. Beləliklə, biz cavab tədbiri görməli idik. Cavab verdikdən və onlar acı məğlubiyyətlə üzləşdikdən sonra geri çəkildilər, atəşkəs üçün yalvarmağa başladılar. Onda da mən dedim ki, bizim Ermənistanın ərazisində heç bir hərbi məqsədlərimiz yoxdur. Biz onları geri oturdan kimi və onlar istədiklərini həyata keçirə bilmədiklərini başa düşən kimi toqquşmalar dayandı. Toqquşmalar yalnız dörd gün davam etdi. Sonra avqustun 23-də Ermənistan ordusu tərəfindən ərazimizə daxil olmaq və terror aktlarını törətmək üçün göndərilmiş diversiya qrupu dağıdılmışdır və bu diversiya qrupunun başçısı yaxalanmışdır. Hazırda o, istintaq altındadır. O, mülki vətəndaşlarımıza və hərbi qulluqçularımıza qarşı terror aktları törətmək üçün göndərildiyini bildirən ifadələr verir. Bunu biz etməmişdik, bunu onlar etdilər. Sonra sentyabrın 27-də baş verənlər bu siyasətin məntiqi davamıdır. Bundan əlavə, biz onların bəyanatlarına, söylədiklərinə nəzər salsaq, onların bizi təhrik etməsi açıq-aşkar görünür. Bir il bundan əvvəl Ermənistanın baş naziri “Qarabağ Ermənistandır” bəyan etmişdir və bu bəyanat danışıqları tamamilə mənasız edir. Çünki danışıqlar masasında olan əsas məsələlərdən biri işğal edilmiş ərazilərin Azərbaycana qaytarılmasıdır. Əgər o, “Qarabağ Ermənistandır” deyir və onun anlayışına görə Qarabağ təkcə keçmiş Dağlıq Qarabağ muxtar vilayəti deyil, buraya bütün işğal olunmuş ərazilər daxildir. Bu, onların bu əraziləri geri qaytarmaq istəmədikləri, bu, danışıqların sonu deməkdir. -Ermənistan nəyə görə risk edib təxribata əl atıb? -Birincisi, hesab edirəm ki, onlar danışıqlar prosesini tamamilə məhv etmək istəyirdilər. Sonra onlar etdikləri kimi, buna görə bizi günahlandırmaq və “baxın, Azərbaycanla danışıqlar aparmaq mümkün deyil” söyləmək istəyirdilər. Hesab edirəm ki, səbəblərdən biri də onların daxili çətinlikləri ola bilər. Çünki biz indi Ermənistanda baş verənləri bilirik. Onlar çox ciddi siyasi böhrandan əziyyət çəkirlər. Hücuma keçməmişdən iki gün əvvəl əsas müxalifət partiyasının rəhbəri həbs edilmişdir. Sabiq iki prezident barədə cinayət araşdırması aparılır. Faktiki olaraq, Ermənistanda diktatura rejimi yaradılmışdır. İnqilabdan sonra baş nazirin verdiyi bütün vədlər kağız üzərindədir. Heç nə icra edilməmişdir. Orada adambaşına görə pandemiya ilə əlaqədar vəziyyət dünyada ən pis vəziyyətlərdən biridir. Beləliklə, diqqəti yayındırmaq lazım idi və o, bunu edə bildi. İndi isə o, nə etməyə çalışır? Guya Azərbaycanın təcavüzü qarşısında cəmiyyəti bir araya gətirmək və öz şəxsi hakimiyyətini gücləndirmək istəyir. Beləliklə, onların fikrincə, hər şey çox məntiqlidir, lakin onlar çox böyük səhv etdilər. Bundan əlavə, təcavüzdən bir neçə gün əvvəl mən BMT Baş Assambleyasında çıxış etdim və dedim ki, onlar müharibəyə hazırlaşırlar və onları dayandırmaq lazımdır. Bu da baş verdi. -Bundan əvvəl Siz dediniz ki, Ermənistan ordusu işğal etdikləri ərazilərdən qeyd-şərtsiz çıxmalıdır, indi regionda hansı məqsədləriniz var? -Kim, biz? -Bəli, Azərbaycan olaraq. -Bizim mövqeyimiz dəyişməz olaraq qalır. Mənim tələb etdiklərim tamamilə beynəlxalq hüquqa müvafiqdir, çünki bütün dünya Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır və dünyanın heç bir ölkəsi “Dağlıq Qarabağ respublikası”nı tanımır. Mənim söylədiyim sözlər demək olar ki, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinin mətnidir. Onlar bizim ərazilərimizi tərk etməlidir və yalnız ondan sonra müharibə dayanacaq, münaqişəyə son qoyulacaq. Ola bilsin müəyyən müddət keçdikdən sonra Ermənistan və Azərbaycan xalqları sülh şəraitində birlikdə yaşaya biləcəklər. Bu, bizim mövqeyimizdir və o, dəyişməzdir. Bu, tarixi həqiqətə, beynəlxalq hüquqa və həmçinin düşünürəm ki, regionumuzdakı bu günün siyasi və geosiyasi reallıqlarına əsaslanır. Hesab edirəm ki, Ermənistan hökuməti özlərinin qlobal arenada “əhəmiyyətinə”, onlara göstərilə biləcək mümkün beynəlxalq dəstəyə həddindən artıq böyük qiymət veriblər və bizi təhrik etməklə, bizə hücum etməklə böyük səhvlərə yol veriblər. İndi də onlar ciddi məğlubiyyət acısını yaşayırlar. -Siz Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla danışıqlar masasına getməyi qəbul edərdinizmi? -Əslində, danışıqlar dayanıb. Çünki onun “Qarabağ Ermənistandır” ifadəsindən sonra mən danışıqlar üçün heç bir imkanın olmadığını dedim. Lakin Minsk qrupunun həmsədrləri Ermənistan hakimiyyətinin yeni olduğunu, ola bilsin emosiyalarına və sözlərinə tam hakim ola bilmədiyi üçün məndən xahiş edərək deyirdilər ki, Azərbaycan daha çox anlayış göstərsin. Mən dedim ki, yaxşı, gəlin cəhd edək. Biz sülh yolunu tapmaq istəyirik, ona görə də biz uzun illərdir ki, gözləyirdik və bu yayındırıcı yanaşma olmasaydı, yəqin danışıqlar davam edəcəkdi. Bu bəyanatdan sonra mənim Ermənistanın baş naziri ilə görüşüm oldu. Lakin görüşlər tamamilə mənasız idi, rəsmi xarakter daşıyırdı. O, mənə əraziləri geri qaytarmayacaqlarını deyirdi. Əgər onlar bunu etmək istəmirlərsə, əgər onlar neçə illər ərzində Minsk qrupu tərəfindən hazırlanmış prinsiplərə qarşı çıxırlarsa və danışıqları məhv edirlərsə, bundan sonra nədən danışmaq olar ki? Danışıqlar birtərəfli qaydada aparıla bilməz. Bizim tərəfdaşımız olmalıdır. Lakin Ermənistanın simasında bizim hələ danışıqlarda tərəfdaşımız yoxdur. -Onda danışıqlar masasına qayıtmaq üçün Azərbaycanın ilkin şərti kimi Ermənistanın işğal olunmuş ərazilərdən çıxmasını deyə bilərikmi? -Əslində, Ermənistanın baş naziri bizə qarşı ilkin şərtlər irəli sürüb. Yeri gəlmişkən, düşünürəm ki, bu da növbəti təxribatdır. Bir neçə ay öncə o, Azərbaycan üçün yeddi ilkin şərt irəli sürmüşdü. Əslində, o, öz gündəliyini bizə və Minsk qrupuna diktə etmək istəyirdi. Bu ilkin şərtlərdən biri də ondan ibarət idi ki, Azərbaycan “Dağlıq Qarabağ hökuməti” ilə danışıqlar aparmalıdır. Bunu təkcə biz yox, həm də Minsk qrupu rədd etdi. Çünki bu, iyirmi ildən çox müddət ərzində hazırlanmış danışıqların formatını tamamilə dəyişir. Danışıqlar Ermənistan və Azərbaycan arasında aparılır. Beləliklə, o, bizə qarşı ilkin şərtlər irəli sürür və biz onları rədd etdik. Onun bunu etmə səbəbi ondadır ki, o, danışıqların dayanmasını və status-kvonun dəyişməz olaraq saxlanmasını istəyirdi. Bizə gəldikdə, biz həmişə danışıqlara hazırıq. Biz heç vaxt danışıqlardan imtina etməmişik. Əvvəlki illərdə danışıqlar prosesində çətin vaxtlar yaşamışıq. Heç də hər şey rəvan getmirdi. Lakin Ermənistanın əvvəlki rəhbərləri ilə bizim prosesimiz olub və biz mərhələli yanaşmanı işləyib hazırlamışdıq. Əks halda, biz bu qədər uzun illər bu prosesdə iştirak etməzdik. Bu, faydasız vaxt deyildir. Hesab edirəm ki, biz çox böyük irəliləyişə nail olmuşduq. Mən bu prosesdə 2003-cü ildən bəri iştirak edirəm. Mən Ermənistanın iki sabiq prezidenti ilə işləmişdim. Biz irəliləyişə nail olduq, bu, asan deyildi. Bizdə çox müxtəlif fikirlər var idi, lakin biz mərhələli şəkildə irəliləyirdik və indiki məqamda əldə etdiklərimizi işləyib hazırlamışdıq. Paşinyan hakimiyyətə gəldikdən sonra nəinki ondan əvvəl olanları məhv etdi, o, ondan əvvəl sanki Ermənistanın mövcud olmadığı və indi yeni Ermənistanın yaradıcısı kimi davranmaq istəyirdi. O, işlənilmiş bütün prinsipləri məhv etdi. Buna görə bütün məsuliyyət onun və onun hökumətinin üzərindədir. Yeri gəlmişkən, Ermənistanda rasional insanlar bunu başa düşür. Onlar Ermənistan əhalisinə xəbərdarlıq edərək bu şəxsin onların ölkəsini fəlakətə apardığı ilə bağlı bəyanatlar verirlər. Danışıqlarda belə davranmaq olmaz, Azərbaycanı belə təhrik etmək olmaz. Digər bir təxribat Azərbaycanın qədim Şuşa şəhərində qondarma “Dağlıq Qarabağ lideri”nin qondarma “andiçmə” mərasiminin təşkil olunması idi. Heç bir digər qondarma “Dağlıq Qarabağ lideri” bunu etməmişdir. O, bunu nəyə görə etdi? Azərbaycanlıların hisslərini təhqir etmək üçün. Sonra onlar qondarma “Dağlıq Qarabağın parlamenti”ni Xankəndidən Şuşaya köçürməyi qərara aldılar. Nə üçün? Azərbaycanlılara qarşı daha bir təhqir. Onlar işğal olunmuş ərazilərdə Livandan olan erməniləri açıq şəkildə məskunlaşdırır və bunu televiziyada nümayiş etdirirlər. Bu, Cenevrə Konvensiyasının kobud şəkildə pozulmasıdır və burada məqsəd onların bizə qarşı nifrətini nümayiş etdirmək idi. Onun etdiyi hər şey danışıqlar prosesini məhv etmək məqsədini daşıyırdı. Lakin indi onlar danışıqların aparılması üçün yalvardıqda, Paşinyan dünya liderlərinə dəfələrlə zəng etdikdə və Azərbaycandan şikayət etdikdə, hesab edirəm, bu liderlər ona deməlidirlər ki, sən danışıqlar prosesini pozdun, sən Azərbaycanı təhrik etdin, sən azərbaycanlıların hisslərini təhqir etdin. Ona görə sən bunun üçün məsuliyyət daşımalısan. Erməni xalqı, - mən bir neçə gün bundan əvvəl Ermənistan xalqına müraciət etdim, - buna görə onu məsuliyyətə cəlb etməlidir. Bizim erməni xalqı ilə problemimiz yoxdur. Onlar bizim vətəndaşlarımızdır. Azərbaycanda minlərlə erməni yaşayır və Dağlıq Qarabağda yaşayanları da öz vətəndaşlarımız hesab edirik. Biz onları Azərbaycanda bir çox digər millətlərin və etnik azlıqların nümayəndələri kimi bizimlə birlikdə yaşamağa dəvət edirik. Buna görə Ermənistan bu təhrikedici bəyanatları səsləndirməkdən tamamilə çəkinməlidir, onlar “Qarabağ Ermənistan deyil” kimi yeni bəyanatla çıxış etməlidir və sonrasına biz baxarıq. -Beləliklə, bu siyasi dalanda Rusiya vasitəçiliyi Azərbaycan üçün məqbuldurmu? -Rusiya Amerika Birləşmiş Ştatları və Fransa ilə birlikdə vasitəçi olan ölkələrdən biridir. Bu prosesdə iştirak etdiyim 17 il ərzində hər üç ölkə prosesdə eyni dərəcədə iştirak edib. Prosesdə kifayət qədər yüksək səviyyədə koordinasiya var. Əlbəttə ki, Rusiyanın xüsusi mövqeyi var, çünki o, regionda Azərbaycana qonşu ölkədir, onun Ermənistanla dövlət sərhədi yoxdur. Lakin buna baxmayaraq, Rusiya Azərbaycan və Ermənistanla yaxşı münasibətləri və tarixi münasibətləri olan bir ölkədir. Buna görə əlbəttə ki, vasitəçilik etmək üçün onların rolu və bacarığı obyektiv səbəblərə görə regiondan uzaqda yerləşənlərlə və ola bilsin, son onillikdə burada nələrin baş verdiyini tam şəkildə bilməyənlərlə müqayisədə çox yüksəkdir. Ona görə də düşünürük ki, üç ölkə birlikdə işləməyə davam etməlidir, əgər onların hamısı neytrallığı qorusa. Bu, mühümdür. Son günlərdə əks-təsir göstərən, neytrallıq mövqeyində müəyyən dəyişikliyi nümayiş etdirən bəzi bəyanatlar görməyimiz bizi narahat edir. Hər bir ölkənin öz mövqeyi ola bilər, bu, normaldır. Lakin əgər siz belə həssas məsələdə vasitəçisinizsə, bu mövqedən çıxış etməlisiniz. Əgər milli mövqeyinizdən çıxış etmək istəyirsinizsə, onda siz Minsk qrupunun həmsədrliyindən çıxmalısınız, istədiyinizi deyin, kimi istəyirsinizsə onu günahlandırın, baş verənlərlə bağlı sübutu olmayan xəbərlər verin və sözsüz ki, heç kim etiraz etməyəcək. Lakin əgər siz vasitəçisinizsə, neytral olmalısınız, vasitəçi olmalısınız. Əks halda, vasitəçilik bizim tərəfimizdən qəbul edilməyəcək. -Beynəlxalq ictimaiyyət atəşkəs çağırışları edir. Lakin həm Azərbaycan, həm də Ermənistan tərəfinin son bəyanatlarını nəzərə alaraq, Siz atəşkəslə bağlı beynəlxalq ictimaiyyətin çağırışlarına məhəl qoymamaq seçimini edirsiniz? -Xeyr, biz buna göz yummuruq. Lakin atəşkəs birtərəfli qaydada əldə oluna bilməz. Bu günlərdə mənə zəng vuran liderlərə bu mesajı çatdırmağa çalışıram ki, başlayan Azərbaycan tərəfi olmayıb. Biz özümüzü müdafiə etməli idik. Əgər biz bu dəfə etdiyimiz kimi cavab verməsəydik, bu gün mülki şəxslərimiz arasında yüzlərlə itki olacaqdı. Hələ də itkilərimiz çoxdur. Bu səhər mən məlumat aldım ki, mülki şəxslər arasında 19 itkimiz var, onlardan 2-si uşaqdır. Mülki insanlarımız arasında 54 yaralı var. Ermənilərin artilleriya hücumu nəticəsində 300-dən çox evə ziyan dəyib və ya tamamilə dağılıb. Onlar bizim kəndlərə, insanlarımıza hücum edir, bacardıqları qədər çox azərbaycanlı öldürmək istəyirlər. Dünən onlar Ermənistan ərazisindən uzaq məsafəli raketlərdən istifadə etməyə başladılar. Bununla da onlar istifadə etdikləri bu silahları Azərbaycan üçün qanuni hədəfə çevirirlər və biz bu hədəfləri məhv etməliyik. Sonra isə onlar bizi günahlandıracaqlar ki, biz Ermənistan ərazisinə hücum edirik. Onlar bunu istəyirlər. Onlar münaqişəyə üçüncü tərəfləri cəlb etmək istəyirlər ki, bu tərəflər onları müdafiə etsinlər və onlar üçün daha 30 illik qanunsuz işğalı təmin etsinlər. Atəşkəs – yaxşı, bəs, hansı şərtlərlə? Şərtlər belə olmalıdır ki, onlar ərazilərdən çıxmalıdırlar. Mən 2 gün bundan əvvəl dedim ki, qoy onlar çıxmağa başlasınlar, qoy çıxmaqla bağlı bizdə cədvəl olsun, qoy onlar üzərlərinə vasitəçilər tərəfindən təsdiq olunmuş ciddi öhdəliklər götürsünlər, atəşkəs rejiminə əməl etsinlər və əlbəttə ki, biz də eyni şeyi edəcəyik. Bu hərbi toqquşma bizim nəyimizə lazımdır? Bizə torpaqlarımızın sülh yolu ilə geri qayıtması lazımdır. Biz sülh yolu ilə həllə istəkli olduğumuzu 28 il ərzində nümayiş etdirdik. Bu 28 il ərzində toqquşmaların olduğu vaxtlar oldu və ən böyüyü indidir. Daha biri 4 il bundan əvvəl olmuşdu. Beləliklə, bu, bizim mövqeyimizdir və Ermənistan tərəfdən siyasi və hərbi təxribatlar barədə dediklərimi nəzərə alsaq, düşünürəm ki, bu, tamamilə ağlabatandır. -Sonuncu münaqişəyə baxdıqda, Azərbaycan Ordusu cəbhədə müəyyən irəliləyişə nail olub və xüsusilə Füzuli rayonu ətrafında bəzi kəndləri geri alıb. Bu, o deməkdir ki, Azərbaycan geri qaytardığı həmin ərazilərdən geri çəkilməyə hazırlaşmır? –Xeyr, əlbəttə ki, xeyr! Çünki bu ərazilər bizə məxsusdur. Bu ərazilər qədim torpaqlarımızdır. Bu ərazilər bizim insanların əsrlərboyu yaşadığı ərazilərdir və onlar ermənilər tərəfindən işğal olunub və dağıdılıb. Füzulidə, Ağdamda və Azərbaycanın başqa şəhər və kəndlərində, işğal olunmuş ərazilərin cənub-şərqində baş verənlərlə bağlı internetdə şəkillər var. Onların bir neçə qanunsuz yaşayış məntəqələrinin olduğu Laçın və Kəlbəcər rayonlarında da dağıntılar var, lakin bu ərazidə olduğu qədər ağır deyil. Bu, bizim torpağımızdır. Biz onu geri almışıq, biz onu güc yolu ilə geri qaytarmışıq, biz onları itkilər verərək geri qaytarmışıq, biz heç vaxt bundan geri dönməyəcəyik. Biz orada yaşayacağıq. Bizim həmin ərazilərdən güclə çıxarılmış insanlarımız bu gün demək olar ki, 30 ildir bir arzu ilə, bir amalla yaşayır – geri qayıtmaq. Mən sizə 2016-cı ilin aprelində yenə də erməni təcavüzü nəticəsində əks-hücuma keçməklə ərazilərimizin bir hissəsini azad etməyimizlə bağlı əyani bir nümunə göstərə bilərəm. Kəndlərimizdən biri ermənilər tərəfindən dağıdılmışdı və azərbaycanlılar geri qayıda bilmirdilər, çünki ermənilərin mövqeləri dağlarda idi. Biz qaçqınlar üçün yeni kənd tikdik və hətta heç vaxt o torpağı görməyənlər, ondan sonra dünyaya gələnlər belə hamısı Cocuq Mərcanlıya qayıtdı. Mən demişdim ki, Cocuq Mərcanlı ləyaqətimizin rəmzidir, iradəmizin rəmzidir və Cocuq Mərcanlı bizim qayıdışımızın rəmzidir. Mən demişdim ki, qayıdışımız indi başlayır. Mən əminəm ki, o ərazilərdən köçürülənlərin hamısı geri qayıdacaq. Geri qayıtmağa yol yoxdur, çünki hər şey dağılıb. Hər şey. Bir tikili belə qalmayıb. Hər şey dağılıb. Sözsüz ki, biz kömək edib şəhərləri, kəndləri yenidən quracağıq, onların əvvəlki adlarını qaytaracağıq. Çünki ermənilər bizə qarşı mədəni soyqırımı törədiblər. Onlar işğal olunmuş ərazilərdə bütün məscidləri dağıdıblar. Onlar məscidlərdə donuz və inək saxlamaqla bütün müsəlmanları təhqir edirlər. Onlar şəhərlərimizin, kəndlərimizin adlarını dəyişdiriblər. Bütün adlar qaytarılacaq. Biz öz torpaqlarımıza geri qayıdacağıq. Bu, bizim qanuni hüququmuzdur. Bu, bizim üçün tarixi vəzifədir və əminəm ki, biz buna nail olacağıq. -Qafqaz çox mürəkkəb regiondur, təkcə coğrafi nöqteyi-nəzərdən deyil, həm də mədəniyyət, etnik mənsubiyyət və sosial quruluş nöqteyi-nəzərdən. Siz xalqların öz müqəddəratını təyin etmək hüququna inanırsınızmı? –Bilirsiniz, bu, erməni təbliğatının əsas etibarilə beynəlxalq hüquq üzrə mütəxəssis olmayan sadə insanlardan ibarət beynəlxalq ictimai rəyi çaşdırmaq üçün tez-tez istifadə etdiyi məqamdır. Lakin beynəlxalq hüququn Helsinki Yekun Aktında əks olunan əsas prinsiplərinin çox aydın izahı var ki, orada ərazi bütövlüyü prinsipi üstündür. Öz müqəddəratını təyinetmə beynəlxalq hüququn mühüm prinsiplərindən biridir. Lakin əgər biz geriyə baxıb BMT Nizamnaməsinə, Helsinki Yekun Aktına nəzər salsaq görərik ki, öz müqəddəratını təyinetmə ölkələrin ərazi bütövlüyünə ziyan vurmamalıdır. Başqa bir mühüm məqam odur ki, ölkənin ərazi bütövlüyü güc yolu ilə dəyişdirilə bilməz, ölkə əhalisinin razılığı olmadan dəyişdirilə bilməz. Ona görə də Dağlıq Qarabağ məsələsində sözsüz ki, öz müqəddəratını təyinetmə ermənilərin etmək istədikləri şəkildə işləmir. Başqa bir arqument odur ki, erməni xalqı artıq öz müqəddəratını təyin edib. Onların müstəqil Ermənistan dövləti var. Bu gün ermənilər hər yerdə yaşayırlar. Onlar Fransada yaşayırlar, onlar Amerikada yaşayırlar, onlar Rusiyada yaşayırlar, onlar Yaxın Şərqdə yaşayırlar. Qoy, onlar öz müqəddəratlarını həmin ölkələrdə istəsinlər. Əgər ermənilər özlərinə məxsus olmayan torpaqları istəsəydilər və sadəcə olaraq, əksəriyyət olduqlarına görə həmin torpaqları istəsəydilər, həmin ölkələrin rəhbərliklərinin reaksiyası necə olardı? Bu, onların uzun illər istifadə etdikləri taktikadır - gəlmək, dəstək istəmək, torpaq istəmək və sonra özlərinin qondarma qədim tarixləri barədə feyk xəbərlər hazırlamaqla və həmin torpaqları özləri üçün tələb etməklə ərazinin tarixi kimliyini dəyişməyə başlamaq. Qoy Dağlıq Qarabağa öz müqəddəratını təyinetmə vermək istəyən ölkələr öz torpaqlarının bir hissəsini Dağlıq Qarabağdan olan ermənilərə versinlər, onları qəbul etsinlər və orada onlara öz müqəddəratını təyinetmə hüququ versinlər. Onda baxaram onların reaksiyası necə olacaq. –Hazırda vəziyyət necədir? Ruslar, iranlılar, türklər, fransızlar, amerikalılar münaqişə ilə bağlı narahatlığını ifadə edirlər. Bu münaqişə nə vaxtsa regional ola bilərmi? –Mən belə düşünmürəm. Zənnimcə, bunun üçün əsas yoxdur və biz bu münaqişənin regional münaqişəyə çevrilməsinin qəti olaraq əleyhinəyik. Ermənistanın etmək istədiyi məhz budur. Ona görə də onlar Azərbaycana bəzi xarici dəstəklə bağlı feyk xəbərlər icad edirlər. Lakin, eyni zamanda, onlar özləri xarici dəstək istəyirlər. Ona görə də mən elə hiss edirəm ki, hazırda, döyüş meydanında çox ciddi məğlubiyyətlə üzləşdikləri bir vaxtda, onların əsas hədəfi bu münaqişəni regional münaqişəyə çevirməkdir. Lakin mən əminəm ki, qeyd etdiyiniz ölkələr heç vaxt bunun olmasına imkan verməyəcəklər. Çünki regionumuzda təhlükəsizlik bütün region ölkələrinin maraqlarına xidmət edir və qeyd etdiyiniz ölkələr arasında Türkiyə, Rusiya, İran region ölkələridir. Digər ölkələrin bura ilə, regionla əlaqəsi yoxdur. Onlar region ölkələri deyil. Onların danışıqlara şərait yaratmaqla bağlı mandatı var, çünki bu, 1992-ci ildə baş verib. Biz, şəxsən mən Minsk qrupunun belə tərkibdə olmasına görə cavabdeh deyilik. Sözsüz ki, əgər biz sülhə şərait yarada biləcək hər hansı kontakt qrupunun tərkibi ilə bağlı bu gün qərar versəydik, əlbəttə, tərkib tamamilə fərqli olardı. Mən konkretləşdirmək istəmirəm, lakin bəzi ölkələrin qərəzli davranışı səbəbindən həmin qrupda yeri olmazdı. Beləliklə, biz, xüsusilə region ölkələrinin münaqişədən kənar durması, heç bir halda münaqişəyə müdaxilə etməməsi üçün əlimizdən gələni etməliyik və Ermənistana xəbərdarlıq etməliyik – işğalı dayandır. İşğalı dayandır və onda siz xeyrini görəcəksiniz. Onda siz uzun illər ərzində bu təcavüz səbəbindən Ermənistan rəhbərliyinin Ermənistanı məhrum etdiyi iqtisadi, investisiya, enerji və nəqliyyat sahələrində regional layihələrə inteqrasiya edəcəksiniz. Beləliklə, biz bu münaqişənin mümkün qədər tez bir zamanda dayanması, həllin mümkün qədər tez tapılması üçün əlimizdən gələni etməliyik. Biz “bunu dayandırın, biz işləyəcəyik, danışıqlar aparacağıq, yardım edəcəyik” kimi bəyanatlara qulaq asmaq mövqeyində deyilik. Biz bunu dəfələrlə eşitmişik. Bizim daha 30 il gözləməyə vaxtımız yoxdur. Münaqişə indi həll olunmalıdır. Ermənistana kömək etmək istəyənlər onların, belə demək mümkünsə, yaxın tərəfdaşları qoy onlara kömək etmək üçün desinlər ki, əraziləri tərk edin, iradənizi nümayiş etdirin, atəşi dayandırın, deyin ki, bu gün, ya sabah, bir həftəyə mən Ağdamı tərk edəcəyəm, növbəti dəfə, növbəti həftə Füzulini tərk edəcəyəm, növbəti həftə Kəlbəcəri tərk edəcəyəm və s. və biz dayanarıq. Bu, çox ədalətli mövqedir. Bu, müharibəyə deyil, sülhə istiqamətlənmiş mövqedir. –Ankaranın bu münaqişəyə hərbi nöqteyi-nəzərdən öz təyyarələri və sair ilə cəlb olunmasına dair Ermənistanın iddiaları barədə nə deyə bilərsiniz? –Bu, yalan məlumatdır. Bunun sübutu yoxdur. Mən bununla bağlı artıq bəyanatlar vermişəm. Türkiyə bizim qardaş ölkəmizdir. Ermənistanın hücumunun ilk günündən, ilk saatından Türkiyə Azərbaycana tam dəstəyini ifadə etdi. Qardaşım, Prezident Ərdoğan dəfələrlə çox mühüm bəyanatlar verib. Dünən parlamentin açılış sessiyasında çıxış edərkən o, daha bir mühüm bəyanat verdi ki, Türkiyə Azərbaycanın yanındadır və Azərbaycan tək deyil. Biz bu dəstəyi hiss edirik. Biz türk qardaşlarımıza, Prezidentə və digər rəsmi şəxslərə çox minnətdarıq. Lakin Türkiyə heç bir şəkildə münaqişəyə cəlb olunmayıb. Ermənistanın artıq mediada yer almayan feyk xəbərlərindən biri odur ki, Türkiyəyə məxsus F-16 təyyarəsi Ermənistanın Su-25 təyyarəsini vurub. Bu, feyk xəbərdir. Sübut haradadır? Sübut yoxdur. Yerə enən və havaya qalxan hər bir təyyarə kompüterdədir. Hər kəs nə baş verdiyini görə bilər. Mən təəccüblənirəm, niyə Minsk qrupunun həmsədr ölkələri – Fransa, ABŞ, Rusiya buna münasibət bildirmir. Onlar bu feyk xəbərə münasibət bildirmir. Onların bəziləri Azərbaycan və Türkiyənin buraya terrorçular dəvət etməsi kimi başqa feyk xəbərlərə münasibət bildirir. –Mən məhz bu barədə soruşmaq istəyirdim, cənab Prezident. Ermənistan, həmçinin Türkiyəni suriyalı müxalif döyüşçüləri Azərbaycana gətirməkdə ittiham edir. –Bu, tamamilə feyk xəbərdir. Eynilə Türkiyəyə məxsus F-16-nın onların Su-25-ni vurması kimi feyk xəbərdir. Onların Su-25 təyyarəsi qəzaya uğrayıb. Mənə məlumat verilmişdi ki, o, pilotun təcrübəsizliyi ucbatından dağa çırpılıb. –Amma onlar bunu sübut etmək üçün dəlillərinin olduğunu deyirlər. –Qoy göstərsinlər. Haradadır dəlil? Təkcə Ermənistan deyil, əfsuslar olsun, mən dünən eşitdim ki, Fransa prezidenti də bəyanat verib. O, ayın 27-də axşam mənə zəng vurmuşdu, mən ona bunun səhv, yanlış olduğunu dedim. O, bu bəyanatı heç bir dəlil olmadan verib. Qoy o, bizə dəlil versin, sübut versin. Yalnız sözlərdir. Biz də çox söz deyə bilərik, amma demirik, məsuliyyətli davranırıq. Azərbaycanda hər hansı xarici ölkənin iştirakına dair heç bir dəlil belə yoxdur. Biz nə ediriksə, özümüz edirik. Bizim qabil ordumuz var. Ordumuzda kifayət qədər insan var, ehtiyatımızda kifayət qədər insan var. Mən qismən səfərbərlik elan etmişəm. Bu, bizə ehtiyac olacağı təqdirdə ehtiyatda olan on minlərlə adamı cəlb etməyə imkan verəcək. Beləliklə, bizim buna ehtiyacımız yoxdur. Ermənistanın buna ehtiyacı var, çünki Ermənistan əhalisinin sayı azalır, cəmi 2 milyon nəfərdir. Ona görə də onlar özləri Yaxın Şərqdən insanları cəlb edirlər və bizim sübutumuz var, təkcə erməni əsilliləri deyil. Yeri gəlmişkən, Yaxın Şərqdən gələnlərin erməni əsilli olması və ya qeyri-erməni əsilli olmasının heç bir fərqi yoxdur. Əgər kimsə xaricdən muzdlu kimi döyüşməyə gəlirsə, bununla beynəlxalq səviyyədə məşğul olunmalıdır. Bu ittihamlar tamamilə əsassızdır. Biz onları rədd edirik və dəlillərin ortaya qoyulmasını tələb edirik. – Siz də Ermənistanın gətirdiyi əcnəbi muzdlularla bağlı dəlilləri ortaya qoyacaqsınızmı? -Bizdə artıq bəzi kəşfiyyat məlumatları var və bundan əlavə dünən mənə göstərdilər ki, internetdə videolar var, Yaxın Şərqdən olan insanlar erməni əsgərləri ilə birlikdə oturub, onların formasını geyiniblər, onlarda Ermənistan milli bayrağı var, onlar birlikdə oturub müzakirə aparırlar. Səsi yoxdur, lakin düşünürəm ki, bu, yetərlidir. Onlar buna görə məsuliyyət daşımalıdırlar. -Diplomatiya nə vaxtsa işləyə bilərmi? Yoxsa, sizin üçün yeganə həll müharibədir? –Mən artıq demişəm ki, Ermənistan beynəlxalq hüquqa əməl etsə, ərazilərin bir hissəsindən vaxt cədvəlinə müvafiq olaraq dərhal çıxmağa başlasa, - əlbəttə ki, biz Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etməliyik, - diplomatiya işləyə bilər. Yeri gəlmişkən, Ermənistanda bu hökumət hakimiyyətə gəlməmişdən əvvəl biz danışıqlar masasındakı məsələləri müzakirə edəndə ilk bənd o idi ki, münaqişə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü əsasında həll olunmalıdır. Bu, bərpa olunmalıdır. Bizim tələbimiz budur və düşünürəm ki, bunu tələb etməyə haqqımız var. -Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, “Əl-Cəzirə”yə müsahibə verdiyiniz üçün çox sağ olun. –Təşəkkür edirəm.